Vea la versión en español a continuación

Chocolate has been getting a bad rap lately, for everything from deforestation to child labor and underpaid farmers who grow the cacao and never taste the chocolate. Fortunately, that’s not how they grow cacao in Bolivia.

I’ve been hearing about El Ceibo for 30 years. This umbrella organization of 47 cooperatives and over 1,300 cacao growers has been putting cocoa powder on Bolivian grocery shelves for some time, and in recent years they have been making fabulous chocolate bars. So, I was glad to get a chance to go spend a week with them not too long ago.

I went with José Luis Escobar, an agronomist who has known El Ceibo since the 1990s. El Ceibo’s headquarters are a campus of neat brick buildings, in the small town of Sapecho, in the Alto Beni region, La Paz, in the humid tropics of the Bolivian lowlands. The campus has offices, a lab, and meeting rooms, but also buildings to process cacao, and solar dryers with wheels so the drying cacao beans can be quickly rolled under a roof during a sudden shower. The walkways between the buildings are lined with cocoa trees with beautiful red, purple or golden pods.

Javier Marino, the sub-director of Ceibo’s technical wing (PIAF), showed us their nursery, also in Sapecho. Javier grew up on a nearby cocoa farm. After going away to get a degree in agronomy, he came back home and began to work at El Ceibo. 95% of Ceibo’s employees are cooperative members, or their children or grandchildren.

At the nursery, workers (all from cocoa-growing families) were busy mixing soil, sand and compost to fill the plastic bags to plant cocoa seeds. To meet the growing demand for cacao trees, El Ceibo is planning to sell half a million cocoa seedlings this year. The cocoa seedlings are of varieties that tolerate diseases like monilia, caused by a fungus. Tolerant varieties help farmers produce organic chocolate, without chemicals. Ceibo is also building a factory to produce biological fungicides and organic fertilizers.

El Ceibo has more than 10 extensionists, many of whom are cacao farmers, as well as professional agronomists. The extensionists visit each of the cooperatives that make up El Ceibo, and teach farmers to manage cacao and its diseases naturally. By nature, cocoa trees grow in the forest, in partial shade. The extensionists teach farmers to plant fruit and native forest trees among the cocoa. All the trees, even the cocoa, are pruned to let in light and air, to prevent diseases. El Ceibo agronomists explain to farmers that growing cacao with other trees also helps to manage the extreme temperatures of climate change.

El Ceibo maintains a model agroforestry plot at their nursery, where cacao grows under the rainforest trees. Some farmers have adopted agroforestry, but all of them have at least some forest trees growing among their cacao. Some of the trees are forest giants, so El Ceibo has a team of experts who visit farmers, to prune the tall trees. The pruners climb the trees safely, with ropes and harnesses. By cutting off the lower branches, the big trees cast just the right amount of shade, and the trees don’t have to be cut down. Years later, the trees can be harvested for timber, and then replanted.

All of this agronomy is paying off. In just eight years, El Ceibo has more than doubled its yield of organic cocoa, from an average of 450 pounds per hectare to 1000 (from 200 kilos to 450). To handle the increased volume, two years ago El Ceibo built a new collection center and processing plant near Sapecho. Trucks pull in with the harvested cacao beans, sent by the farmers. Before drying the cacao beans, El Ceibo ferments them in large wooden boxes, to bring out the best chocolate aromas, flavors and colors, and to get a higher price.

El Ceibo exports some cocoa butter through a German organic and fairtrade company, GEPA, and sells cocoa beans to chocolate-makers in Switzerland. But 70% of their production is for Bolivia. El Ceibo has a chocolate plant in the big city of El Alto, six hours away, staffed by grown children of cacao farmers.

Ceibo also has a shop, that opens onto a street in Sapecho, where you can buy general hardware, and special cacao-growing tools, besides the chocolate candies and cookies that El Ceibo produces. A sign in the shop reminds the cacao farmers that if they show their membership card they can buy the chocolates at a discount.

I met Jesús Tapia, a cacao-grower who has been a member of El Ceibo for 40 years. For the past two years he has also been the second vice-president of the board of directors. Like all of El Ceibo’s leaders, don Jesús was elected by the general membership. El Ceibo started 47 years ago, when a group of cocoa farmers decided that they could sell their own cocoa, and cut out the middlemen. These dealers would buy the cacao on credit, but could be slow coming back with the money. Cooperatives don’t always last very long, especially large umbrella organizations that bring together dozens of cooperatives. But here in Bolivia, the cacao farmers sell their produce at a fair price, create jobs for their co-op members, grow rainforest trees, and they have their own chocolate shop.

Acknowledgements

I’m indebted to José Luis Escobar, and to Misael Condori for introducing me to El Ceibo, and for their patient explanations. Thanks to José Luis Escobar and Paul Van Mele for reading and commenting on a previous version of this blog.

El Ceibo Cooperative Federation Ltd. (El Ceibo) has given technical assistance to its members since the 1980s. In 1993 El Ceibo created the Program to Implement Agroecology and Forestry (PIAF), which carries out research and development for the cooperatives.

Scientific name. Monilia is a disease caused by the fungus Moniliophthora roreri.

EL CEIBO: BUENOS AGRICULTORES, BUEN CHOCOLATE

Por Jeff Bentley, 9 de junio del 2024

Últimamente el chocolate tiene mala fama, desde la deforestación hasta el trabajo infantil y los agricultores mal pagados que producen el cacao sin jamás probar el chocolate. Afortunadamente, en Bolivia no se produce el cacao así.

Hace 30 años que oigo hablar de El Ceibo. Esta central de cooperativas, que agrupa a 47 cooperativas de base y más de 1.300 productores de cacao, lleva tiempo vendiendo cocoa en polvo y otros productos en sus tiendas y supermercados bolivianos. En los últimos años salieron con unas fabulosas barras de chocolate. Por eso me alegró tener la oportunidad de pasar una semana con ellos.

Fui con José Luis Escobar, un ingeniero agrónomo que conoce al Ceibo desde los años 90. La sede de El Ceibo es un campus de edificios bien construidos, de ladrillo, en el pueblo de Sapecho de la región de Alto Beni, La Paz, en el trópico húmedo de las tierras bajas bolivianas. El campus tiene oficinas, un laboratorio y salas de reuniones, pero también predios para procesar el cacao y secadores solares corredizos para meter los granos de cacao bajo techo rápidamente en caso de una lluvia sorpresiva. Las aceras entre los edificios están bordeadas de árboles de cacao con hermosas mazorcas rojas, moradas o doradas.

Javier Marino, el sub director del brazo técnico de El Ceibo (PIAF), nos mostró sus viveros, también en Sapecho. Javier es de la zona, y es hijo de productores de cacao. Tras egresarse como ingeniero agrónomo en la ciudad, volvió a casa y empezó a trabajar en El Ceibo. El 95% de los empleados de Ceibo son cooperativistas, o sus hijos o nietos.

En el vivero, los trabajadores (todos de familias cacaoteras) mezclan tierra, arena y abono para llenar las bolsas de plástico donde sembrar las semillas de cacao. Para satisfacer la creciente demanda de cacaoteros, este año El Ceibo venderá medio millón de plantines de cacao. Los plantines de cacao son de variedades que toleran enfermedades como la monilia, causada por un hongo. Las variedades tolerantes ayudan a los agricultores a producir chocolate ecológico, sin químicos. El Ceibo también está construyendo una fábrica para producir fungicidas biológicos y abonos orgánicos.

El Ceibo tiene más de 10 extensionistas. Muchos producen cacao, además de ser agrónomos profesionales. Los extensionistas visitan cada una de las cooperativas que componen El Ceibo y enseñan a los agricultores a manejar adecuadamente el cacao y sus enfermedades de forma natural. Por naturaleza, los árboles de cacao crecen en el bosque, en sombra parcial. Los extensionistas enseñan a los agricultores a plantar árboles frutales y forestales nativos entre el cacao. Todos los árboles, incluso el cacao, se podan para dejar entrar la luz y el aire, y así evitar las enfermedades. Los extensionistas de El Ceibo explican a los agricultores que cultivar cacao junto con otros árboles ayuda a manejar las temperaturas extremas del cambio climático.

Desde hace años, El Ceibo mantiene un modelo agroforestal en su vivero, donde el cacao crece bajo los árboles del bosque. Algunos agricultores han adoptado la agroforestería, pero todos tienen al menos algunos árboles forestales entre su cacao. Algunos de los árboles son gigantes del bosque; por eso El Ceibo tiene un equipo de expertos que visita a los agricultores para podar los árboles altos. Los podadores trepan a los árboles de forma segura, con lasos y arneses. Al cortar las ramas bajeras, los grandes árboles dan justo suficiente sombra y no es necesario talarlos. Años más tarde, los árboles pueden ser cosechados para madera y ser replantados.

Toda esta agronomía está dando sus frutos. En sólo ocho años, El Ceibo ha duplicado su producción de cacao ecológico, de un promedio de 45 quintales por hectárea a 10. Para manejar el mayor volumen, hace dos años El Ceibo construyó una nueva planta de acopio y de procesamiento de cacao húmedo, cerca de Sapecho. Llegan los camiones con cacao cosechado por sus agricultores. El cacao es fermentado en cajas de madera grandes, para resaltar los mejores aromas, sabores y colores del chocolate, y obtener un precio más alto.

El Ceibo exporta parte de la manteca de cacao a través de una empresa alemana de comercio justo y orgánico, GEPA, y vende granos de cacao a chocolateros de Suiza. Pero el 70% de su producción se destina a Bolivia. El Ceibo tiene una fábrica de chocolates en la gran ciudad de El Alto, a seis horas de distancia, donde trabajan los hijos e hijas mayores de los productores de cacao.

Ceibo también tiene una tienda, que da a una calle de Sapecho, donde se puede comprar ferretería en general y herramientas especiales para el cultivo del cacao, además de dulces y galletas de chocolate que El Ceibo produce. Un cartel en la tienda recuerda a los cacaocultores que si muestran su carnet de socio pueden comprar los chocolates con descuento.

Conocí a Jesús Tapia, un cultivador de cacao que es socio de El Ceibo desde hace 40 años. Desde hace dos años es también vicepresidente segundo de la junta directiva. Como todos los dirigentes de El Ceibo, don Jesús fue elegido por voto popular de los socios. El Ceibo nació hace 47 años, cuando un grupo de cacaocultores decidió vender su propio cacao y evitar a los intermediarios, que compraban la producción a crédito, pero tardaban en devolver el dinero. Las cooperativas no siempre duran mucho, sobre todo las grandes organizaciones que agrupan a docenas de cooperativas. Pero aquí, en Bolivia, los cultivadores de cacao venden sus productos a un precio justo, crean puestos de trabajo para sus cooperativas y afiliados, cultivan árboles de la selva tropical y tienen su propia chocolatería.

Agradecimientos

Estoy agradecido a José Luis Escobar y Misael Condori por hacerme conocer El Ceibo y por sus pacientes explicaciones. Gracias a José Luis Escobar y Paul Van Mele por leer y comentar sobre una versión previa de este blog.

La Central de Cooperativas El Ceibo R.L. (El Ceibo) ha dado asistencia técnica a sus afiliados desde los años 80. En el 1993 El Ceibo creó el Programa de Implementaciones Agro-ecológicas y Forestales (PIAF), el cual se encarga de la investigación y desarrollo para la central.

Nombre científico. La monilia es una enfermedad causada por el hongo Moniliophthora roreri.

Agrochemicals can be sold, but agroecology often has to be shared for free.  In 2012, Access Agriculture (a non-profit) began to offer free videos on agroecology for farmers. A recent review of 244 digital tools found that Access Agriculture was one of only three that offered advice to smallholders on a wide range of agroecological principles, using exemplary extension features, such as options in various languages.

In 2021 we held an online survey of the users of Access Agriculture, to find out how people were using and sharing the videos and other information. They could take the survey in English, French, or Spanish, and 2976 people did so. Most of the respondents (83%) were living in Africa, where Access Agriculture started, suggesting that there is scope to expand in Latin America and Asia. Most survey takers were extensionists, educators (who show videos in class) and farmers themselves, who are increasingly getting online.

Access Agriculture makes an effort to feature female-friendly innovations and to film women farmers (as well as men). Still, 84% of the respondents were men. This is partly because women have less access to phones and to Internet, but the videos do reach women. Many of the extensionists who were surveyed use the videos with organized groups of women farmers.

The survey asked how the videos had made a difference in farm families’ lives. Answers were multiple choice, and more than one response was allowed. Choices were randomised so that each respondent saw them in a different order, so as not to favour the first items on the list. The top response, “better yield� garnered almost 50% of the responses. This suggests that strengthening farmers’ knowledge on agroecology, through the videos, can improve farmers’ yields, an idea that is currently debated.

The other frequent answers suggest that the videos promote productive, sustainable agriculture. “Improved pests, disease and weed management�, “better soil health and soil fertility�, and “better produce� were all noted by over 40% of respondents. Only 1% thought that the videos had made no impact on farmers’ lives.

Three quarters (72%) of the farmers who download the videos also share them. Farmers would only do this if they found the videos useful. The survey estimated that since 2015, the videos reached 90 million people, mainly by mass media. That is partly because the videos are professionally filmed, and TV stations can request the broadcast quality versions and play them on the air. Radio stations also broadcast the soundtracks, which are easily downloadable. From 2012 to 2021, four million people were reached by smaller programs, often screening videos in the villages.

Smart phones make it easy to share links to videos. Over half (51%) of the respondents shared the videos this way, reaching nearly five thousand (4927) organizations. By 2021, Access Agriculture had videos in 90 languages. However, only 55% of the survey respondents knew about these other language versions. As a result, by 2024, Access Agriculture had made local language versions easier to find online. In 2021, the Access Agriculture interface was only in three languages. Now it is in six, as Hindi, Bengali and Portuguese have joined English, French and Spanish. Access Agriculture also begun to list the video title and written summary in the language of each version, not just in the languages of the interface. Now users can find videos by entering search words in languages like Kiswahili, Telegu and Quechua.

The farmers (and others) who took our survey are people who can afford the airtime to take an online survey. They are literate in English, French or Spanish, because they have had a formal education. But with time, smart phones will become less expensive to use. As today’s youngest farmers mature, they will also bring more digital skills into the farming community. The next decade will make these videos even more accessible for farmers, extensionists and others, in ways we can scarcely imagine now.

Agroecology relies on techniques such as crop rotation, organic fertilizer, and natural enemies of plant pests. Many of these practices cannot be bought and sold. They depend on knowledge that can be conveyed online, by extensionists, and in schools. Videos in many languages can effectively share agroecology with farmers, for free, on the Internet.

Previous Agro-Insight blogs adapted from the online survey

Staying grounded while on the air in Ghana

A greener revolution in Africa

Teaching the farmers of tomorrow with videos

Further reading

Our online survey:

Bentley, Jeffery, Paul Van Mele, Flora Chadare, and Mahesh Chander. 2022. Videos on agroecology for a global audience of farmers: An online survey of Access Agriculture. International Journal of Agricultural Sustainability 20(6):1100-1116.

The review of digital tools:

Burns, Sessie, Kyle M. Dittmer, Sadie Shelton, and Eva Wollenberg. 2022. Global digital tool review for agroecological transitions. Agroecological TRANSITIONS: Inclusive Digital Tools to Enable Climate-informed Agroecological Transitions (ATDT). Cali, Colombia: Alliance of Bioversity & CIAT.

Scaling the Slow Food movement in Kenya

Nederlandse versie hieronder

Since 2018, the non-profit organisation Access Agriculture, which I co-founded over a decade ago with two friends from the U.K., has been supporting young people to set up or expand their existing rural enterprise in support of ecological food systems. By now, we have a network of over 240 young entrepreneurs in 15 African countries and India who regularly screen training videos in schools and rural communities. I have had the pleasure to document the experiences of some of them.

Elphas became part of Access Agriculture’s network of young Entrepreneurs for Rural Access (ERAs) in 2021, after he joined Slow Food Kenya. From around 2019 however, long before receiving a solar-powered smart projector, Elphas was already screening Access Agriculture videos to train farmers.

The videos Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala and Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi convinced farmers that food sovereignty starts with becoming guardians of traditional crop varieties. “The experience was so interesting, because when farmers see farmers from other countries, they are so excited. It gives them extra motivation,â€� Elphas says.

“Slow Food Kenya has five strategic areas and one of them is Food Biodiversity and Agroecology, for which we have benefited a lot from Access Agriculture work. The videos have played a vital role in our work,� says Elphas. In 2022, he established 30 new community and school gardens and trained people in the concept and principles of agroecology. In 2023, another 35 gardens were established. Over two years, Elphas trained nearly 300 pupils, and more than 1,440 adults of whom 31% were youth and 62% were women.

Farmers are eager to have their own copies of the videos, so Elphas also sells preloaded flash drives and DVDs, which cost 50 Kenyan Shillings (about 0.30 Euro). For each video loaded he charges an extra 20 Kenyan Shillings (about 0.12 Euro).

One of his main clients is the network organisation Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya which includes 65 civil society organisations. They often request Elphas to screen Access Agriculture videos during meetings and training of trainers’ sessions for which he charges 3,500 Kenyan Shillings (about 25 Euros). With the smart projector he also shows PowerPoint presentations and videos that are made by the client.

Using the smart projector, Elphas strengthens the capacities of local organisations to conserve their biodiversity and cultural heritage. Along with the videos on Farmers’ rights to seed, he has also screened the videos on Community seed banks and Collecting traditional varieties, featuring farmers from India. Inspired by these videos, already 24 community seed banks had been established in Kenya by end 2023.

One of these seed banks was created by the Belacom women group in Gilgil, at about 130 kilometres northwest of Nairobi. The group has 15 women who take pride in growing, conserving, selling and exchanging seed of a wide range of crops, such as black nightshade, spider plant, Russian comfrey, kales, spinach, amaranth and pumpkin leaves, and cassava cuttings. Together with like-minded organisations, the women from the community seed bank sell their seed and agroecological produce at the weekly Gilgil Earth Market, which is part of the global network of Earth Markets—farmers’ markets that follow Slow Food principles.

Slow Food Earth Markets are operated and managed by the producers themselves. No middlemen are involved. Besides selling and buying of fresh, healthy, diverse and indigenous produce, Earth Markets are a place for dialogue, exchange and sharing of information. To strengthen the knowledge and skills of local organisations involved in Earth Markets, Elphas has been screening training videos related to food marketing, such as the ones that were developed with farmers in Latin America on How to sell ecological food, Creating agroecological markets and A participatory guarantee system.

As farmers are interested in producing food without chemicals, Elphas starts each session by browsing the Access Agriculture video library on the projector and letting the farmers choose which videos they want to watch.

When the 20 members of the Kahua-ini community garden group from Wanyororo saw how farmers in India made their own Good microbes for plants and soil, they started producing their own solution of good microbes. By watching videos and putting what they learned into practice, Mungai and fellow members learned to improve their soil fertility, increased crop production, diversified their farms and are now earning good money from the sales of organic farm produce at the Slow Food Nakuru Earth market. Mungai also started selling bottles with solution of good microbes. But these are not the only testimonies from such groups.

After watching the video Organic biofertilizer in liquid and solid form, the 18 members of the Bee My Partner youth group in Njoro decided to produce solid biofertiliser at the onset of each planting season. They package and sell their biofertiliser in their village and even in neighbouring counties. Their thriving business has earned them respect in their community and completely changed their attitude towards agriculture. They have invested the money earned in beekeeping and fish ponds.

In early 2023, Pendo Internationale engaged Elphas to screen Access Agriculture videos to schools in Nakuru County, for which he was paid 145,000 Kenyan Shillings (about 1,100 Euros). Elphas trained hundreds of children in Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School and St Brenda Secondary School, amongst others.

The video Teaching agroecology in schools, which was produced in Peru, Latin America, was of particular interest to the schools in Kenya as it shows how schools in different parts of the world celebrate and educate young children on local food culture. “The video emphasises the importance of valuing local culture and encourages a healthy lifestyle by including topics on farming and traditional food in the school curriculum. The video encourages learners to take agriculture as a career rather than see it as a punishment. The video has improved pupils of all ages from different schools to engage in creative classes to make drawings, poems, and songs about ecological farming and healthy food,� says Elphas.

To counter the degradation of indigenous peoples’ food systems, Slow Food International, Slow Food Uganda and Slow Food Kenya organised a Regional Academy for Trainers on Agroecological and Indigenous Peoples’ Food Systems in 2023.

The six-month initiative was designed by indigenous peoples for indigenous peoples. As Elphas was one of the trainers, he had a chance to physically meet other Access Agriculture ERAs from Uganda and Tanzania, who are also members of the Slow Food movement.

As the coordinator of the Slow Food Youth Network in Kenya and communication person for the same network in Africa, Elphas has a clear view of what is needed in future: “The government extension service in Kenya is decentralised and heavily supported by multinationals such as Syngenta. Therefore, many government extension workers only promote seed and agrochemicals from companies. We need more training in ecological farming. Kenya needs more ERAs like myself and more smart projectors, so that Access Agriculture videos can offer a counterweight.�

Related Agro-Insight blog

Giving hope to child mothers

De Slow Food-beweging uitbreiden in Kenia

Sinds 2018 ondersteunt de non-profitorganisatie Access Agriculture, die ik meer dan tien jaar geleden samen met twee vrienden uit Engeland heb opgericht, jonge mensen bij het opzetten of uitbreiden van hun bestaande rurale onderneming ter ondersteuning van ecologische voedselsystemen. Inmiddels hebben we een netwerk van meer dan 240 jonge ondernemers in 15 Afrikaanse landen en India die regelmatig trainingsvideo’s vertonen in scholen en plattelandsgemeenschappen. Ik heb het genoegen gehad om de ervaringen van een aantal van hen te documenteren.

Elphas werd in 2021 lid van het Access Agriculture netwerk van jonge ondernemers (ERA’s), nadat hij zich had aangesloten bij Slow Food Kenia. Vanaf ongeveer 2019 echter, lang voordat hij een op zonne-energie werkende smart projector kreeg, vertoonde Elphas al Access Agriculture-video’s om boeren te trainen.

De video’s Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala en Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi overtuigden boeren ervan dat voedselsoevereiniteit begint met het bewaken van traditionele gewasvariëteiten. “De ervaring was zo interessant, want als boeren boeren uit andere landen zien, zijn ze zo enthousiast. Het geeft ze extra motivatie,” zegt Elphas.

“Slow Food Kenia heeft vijf strategische gebieden en een daarvan is voedselbiodiversiteit en agro-ecologie, waarvoor we veel baat hebben gehad bij het werk van Access Agriculture. De video’s hebben een cruciale rol gespeeld in ons werk,” zegt Elphas. In 2022 heeft hij 30 nieuwe gemeenschaps- en schooltuinen opgezet en mensen opgeleid in het concept en de principes van agroecologie. In 2023 werden nog eens 35 tuinen aangelegd. In twee jaar tijd trainde Elphas bijna 300 leerlingen en meer dan 1.440 volwassenen, waarvan 31% jongeren en 62% vrouwen.

Boeren willen graag hun eigen kopieën van de video’s, dus verkoopt Elphas ook vooraf geladen flashdrives en dvd’s, die 50 Keniaanse Shillings (ongeveer 0,30 euro) kosten. Voor elke geladen video rekent hij 20 Keniaanse Shilling (ongeveer 0,12 euro) extra.

Een van zijn belangrijkste klanten is de netwerkorganisatie Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya, die 65 maatschappelijke organisaties omvat. Zij vragen Elphas vaak om Access Agriculture video’s te vertonen tijdens vergaderingen en trainingen van trainers. Hiervoor rekent hij 3.500 Keniaanse Shilling (ongeveer 25 euro). Met de smart projector toont hij ook PowerPoint-presentaties en video’s die door de klant zijn gemaakt.

Met behulp van de smart projector versterkt Elphas de capaciteiten van lokale organisaties om hun biodiversiteit en cultureel erfgoed te behouden. Naast de video’s over het recht van boeren op zaad, heeft hij ook de video’s Community seed banks en Collecting traditional varieties vertoond. Geïnspireerd door deze video’s waren er eind 2023 al 24 gemeenschapszaadbanken opgericht in Kenia.

Een van deze zaadbanken is opgezet door de Belacom vrouwengroep in Gilgil, ongeveer 130 kilometer ten noordwesten van Nairobi. De groep bestaat uit 15 vrouwen die trots zijn op het kweken, conserveren, verkopen en uitwisselen van zaad van een breed scala aan gewassen, zoals zwarte nachtschade, spinrag, Russische smeerwortel, boerenkool, spinazie, amarant en pompoenbladeren, en cassave stekjes. Samen met gelijkgestemde organisaties verkopen de vrouwen van de gemeenschapszaadbank hun zaden en agro-ecologische producten op de wekelijkse Gilgil Earth Market, die deel uitmaakt van het wereldwijde netwerk van Earth Markets-boerenmarkten die de Slow Food-principes volgen.

Slow Food Earth Markets worden gerund en beheerd door de producenten zelf. Er zijn geen tussenpersonen bij betrokken. Naast het verkopen en kopen van verse, gezonde, diverse en inheemse producten, zijn de Earth Markets een plek voor dialoog, uitwisseling en het delen van informatie. Om de kennis en vaardigheden van lokale organisaties die betrokken zijn bij Earth Markets te versterken, heeft Elphas trainingsvideo’s over voedselmarketing vertoond, zoals de video’s die samen met boeren in Latijns-Amerika zijn ontwikkeld over How to sell ecological food, Creating agroecological markets en A participatory guarantee system.

Omdat de boeren geïnteresseerd zijn in het produceren van voedsel zonder chemicaliën, begint Elphas elke sessie met het doorbladeren van de Access Agriculture videobibliotheek op de projector en laat ze de boeren kiezen welke video’s ze willen bekijken.

Toen de 20 leden van de Kahua-ini gemeenschapstuingroep uit Wanyororo zagen hoe boeren in India hun eigen goede microben voor planten en bodem maakten (Good microbes for plants and soil), begonnen ze hun eigen goede microben te maken. Door video’s te bekijken en wat ze leerden in de praktijk te brengen, leerden Mungai en zijn medeleden de vruchtbaarheid van hun grond te verbeteren, de productie van gewassen te verhogen, hun boerderijen te diversifiëren. Ze verdienen nu goed geld aan de verkoop van biologische producten op de Slow Food Nakuru Earth markt. Mungai is ook begonnen met de verkoop van flessen met goede microben. Maar dit zijn niet de enige getuigenissen van dergelijke groepen.

Na het bekijken van de video Organic biofertilizer in liquid and solid form besloten de 18 leden van de Bee My Partner-jongerengroep in Njoro om aan het begin van elk plantseizoen bio-meststof te produceren. Ze verpakken en verkopen hun bio-meststof in hun dorp en zelfs in naburige provincies. Hun bloeiende bedrijf heeft de jongeren respect opgeleverd in hun gemeenschap en hun houding ten opzichte van landbouw volledig veranderd. Het verdiende geld hebben ze geïnvesteerd in bijenteelt en visvijvers.

Begin 2023 schakelde Pendo Internationale Elphas in om Access Agriculture video’s te vertonen op scholen in Nakuru County, waarvoor hij 145.000 Keniaanse Shillings (ongeveer 1.100 euro) kreeg. Elphas trainde honderden kinderen in onder andere Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School en St Brenda Secondary School.

De video Teaching agroecology in schools, die werd geproduceerd in Peru, Latijns-Amerika, was met name interessant voor de scholen in Kenia omdat het laat zien hoe scholen in verschillende delen van de wereld jonge kinderen kennis laten maken met de lokale eetcultuur. “De video benadrukt het belang van het waarderen van de lokale cultuur en moedigt een gezonde levensstijl aan door onderwerpen over landbouw en traditionele voeding in het lesprogramma op te nemen.

De video moedigt leerlingen aan om landbouw als een carrière te zien in plaats van als een straf. De video heeft leerlingen van alle leeftijden van verschillende scholen ertoe aangezet om in creatieve lessen tekeningen, gedichten en liedjes te maken over ecologische landbouw en gezonde voeding,” zegt Elphas.

Om de achteruitgang van de voedselsystemen van inheemse volken tegen te gaan, organiseerden Slow Food International, Slow Food Oeganda en Slow Food Kenia in 2023 een regionale academie voor trainers over agro-ecologische voedselsystemen en voedselsystemen voor inheemse volken.

Het zes maanden durende initiatief werd ontworpen door inheemse volken voor inheemse volken. Omdat Elphas een van de trainers was, had hij de kans om fysiek kennis te maken met andere Access Agriculture ERA’s uit Oeganda en Tanzania, die ook lid zijn van de Slow Food-beweging.

Als coördinator van het Slow Food Youth Network in Kenia en communicatiepersoon voor hetzelfde netwerk in Afrika, heeft Elphas een duidelijk beeld van wat er in de toekomst nodig is: “De voorlichtingsdienst van de overheid in Kenia is gedecentraliseerd en wordt zwaar gesteund door multinationals zoals Syngenta. Daarom promoten veel voorlichters van de overheid alleen zaad en landbouwchemicaliën van bedrijven. We hebben meer training nodig in ecologische landbouw. Kenia heeft meer ERA’s nodig zoals ikzelf en meer smart projectoren, zodat Access Agriculture video’s een tegenwicht kunnen bieden.”

Gerelateerde Agro-Insight blog:

Giving hope to child mothers

At Agro-Insight, we make a lot of videos with farmer-experimenters. But experimentation can go on for years, even after we have wrapped up our video. We film many innovations that farmers have honed after learning about them from agronomists. Capturing those practices on a video makes them seem permanent. But the farmers and their extensionists keep reworking the ideas, after the video is filmed, as I saw recently in Kiphakiphani, near Viacha, in the high country around La Paz, Bolivia.

In December I was at a large, annual meeting of the McKnight Foundation. Our hosts, local research-&-development agencies, had brought in farmers from across the vast Altiplano, to a “technology fair,� where the farmers showed off their current innovations. Many of the participants were farmers who have appeared on previous videos of ours. It was a chance to catch up.

In 2018, we filmed Milton Villca, an extensionist, and farmers from the community of Chita, near Uyuni in southern Bolivia, planting live barriers to stop devastating wind erosion in quinoa fields. At the time we filmed the community, they showed us how to gather the tiny seeds of native brush, t’ola, using plastic basins. The community members worked so well and so fast that they clearly had a lot of experience gathering the tiny seeds. But anything can be improved.

At the stand I visited in 2023, five years after filming, they described a better way to collect millions of tiny seeds, with a big vacuum cleaner, powered by electricity from a car battery.

In 2018, Chita was planting windbreaks with seedlings raised in another community. But now the people of Chita have their own nursery, and they are growing and planting many more of these native t’ola plants in the fight to keep their farmland from blowing away.

In 2022, Farmers from Cebollullo, in a warm valley of La Paz, showed us how to make enriched biofertilizer, for a video. As farmer Freddy Rivero explained at the technology fair in late 2023, they also make other inputs, like a liquid ash mix, bokashi and Bordeaux mix. None of these were developed locally. As Freddy said of the Bordeaux mix “The French invented this as a fungicide for their grape vines�. But using these organic products instead of agrochemicals is still a big change for Cebollullo, where most farmers rely on agrochemicals to produce truckloads of onions and lettuce for the large wholesale markets of La Paz and El Alto, two of Bolivia’s biggest cities.

Before adopting biofertilizers, the farmers of Cebollullo had a problem. Their crop yields were declining while agrochemical costs kept going up. Now the farmers are making more money producing vegetables with organic inputs. “Of 120 of us, 22 farmers are now using these organic inputs,� Freddy said.

I asked him why more farmers were not using the alternatives to chemicals. “Because we only started using them ourselves, a year ago,� Freddy said. Actually, it was more like two years ago, but now farmers like don Freddy are showing their neighbors in Cebollullo that the alternatives to chemicals really work. Freddy and his colleagues expect more farmers to start using the homemade fertilizers and fungicides in the next few years. If the agroecological farmers can farm profitably, it will gradually convince the neighbors to change from chemicals to ecologically-sound farming.

Parts of our 2022 video on enriched biofertilizer were also filmed in Chigani Alto, a village on the shores of Lake Titicaca. The farmers from Chigani Alto, including Fernando Villca and Juana Martínez, showed us how they are using lots of other inventions as well, such as fertilizer made from earthworms. To teach Bolivian farmers how to rear earthworms, agronomist Maya Apaza is showing them videos from India and Bangladesh. The farmers in Bolivia are raising earthworms in one-meter by one-meter wooden boxes. They are also experimenting with the fertilizer derived from earthworms, comparing it side-by-side with chemical fertilizer, to see which one works best.

So the camera creates a record of farmer-agronomist collaboration, and the practical ideas they come up with together, but after the camera leaves, life goes on, and so does further innovation.

Further reading

For more on the t’ola plants and their scientific names see:

Bonifacio, Alejandro, Genaro Aroni, Milton Villca, and Jeffery W. Bentley 2023 Recovering from Quinoa: Regenerative Agricultural Research in Bolivia. Journal of Crop Improvement 37(5): 687-708. https://doi.org/10.1080/15427528.2022.2135155

Previous Agro-Insight blogs

Recovering from the quinoa boom

Organic leaf fertilizer

Watch the videos we made in Bolivia

Living windbreaks to protect the soil

Making enriched biofertilizer

The videos on earthworms from South Asia

The wonder of earthworms

Making a vermicompost bed

Acknowledgements

The technology fair in December 2023, was organized by the Proinpa Foundation, Prosuco, and the Public University of San Andrés (UMSA). The experiments in Chita, with soil conservation, was conducted by Proinpa, and the biofertilizer innovations were led by Prosuco. This work was supported by the McKnight Foundation’s Global Collaboration for Resilient Food Systems.

DESPUÉS DE GUARDAR LA C�MARA

En Agro-Insight, hacemos muchos videos con agricultores experimentadores. Pero la experimentación puede durar años, incluso después de que hayamos terminado nuestro video. Muchas de las innovaciones que filmamos han sido pulidas por los agricultores después de haberlas aprendido de los agrónomos. Capturar esas prácticas en un video las hace parecer permanentes. Pero los agricultores y sus extensionistas siguen reelaborando las ideas, después de que se filma el video, como vi recientemente en Kiphakiphani, cerca de Viacha, en el altiplano de La Paz, Bolivia.

En diciembre estuve en una gran reunión anual de la Fundación McKnight. Nuestros anfitriones, agencias bolivianas de investigación y desarrollo, habían traído agricultores de todo el vasto Altiplano a una “feria tecnológica”, donde los agricultores mostraban sus innovaciones actuales. Varios de los participantes eran agricultores que han aparecido en videos anteriores nuestros. Fue una oportunidad para ponernos al día.

En 2018, filmamos a Milton Villca, un extensionista, y a agricultores de la comunidad de Chita, cerca de Uyuni en el sur de Bolivia, mientras plantaban barreras vivas para detener la devastadora erosión del viento en los campos de quinua. En ese momento, en la comunidad, nos mostraron cómo recolectar las pequeñísimas semillas de arbustos nativos, las t’olas, usando fuentes de plástico. Los miembros de la comunidad trabajaban tan bien y tan rápido que claramente tenían mucha experiencia recolectando las semillitas. Pero todo se puede mejorar.

En el stand que visité en 2023, cinco años después de la filmación, mostraron que habían descubierto una mejor manera de recolectar millones de semillas chiquitas, con una aspiradora grande, alimentada por electricidad de una batería de automóvil.

En 2018, Chita estaba plantando rompevientos con plántulas cultivadas en otra comunidad. Pero ahora la gente de Chita tiene su propio vivero y está cultivando y plantando muchas más de estas plantas nativas de t’ola en la lucha para evitar que sus tierras se las lleve el viento.

En 2022, los agricultores de Cebollullo, en un cálido valle de La Paz, nos mostraron cómo hacer biofertilizante enriquecido, para un video. Como explicó el agricultor Freddy Rivero en la feria tecnológica a fines de 2023, también elaboran otros insumos, como una mezcla de ceniza líquida, bokashi y caldo bordolés. Ninguno de estos fue desarrollado localmente. Como dijo don Freddy acerca del caldo bordolés: “Los franceses lo inventaron como fungicida para sus vides”. Pero usar estos productos orgánicos en lugar de agroquímicos sigue siendo un gran cambio para Cebollullo, donde la mayoría de los agricultores confían en los agroquímicos para producir camionadas de cebollas y lechugas para los grandes mercados mayoristas de La Paz y El Alto, dos de las ciudades más grandes de Bolivia.

Antes de adoptar biofertilizantes, los agricultores de Cebollullo tenían un problema. Sus rendimientos agrícolas estaban disminuyendo mientras los costos de los agroquímicos seguían subiendo. Ahora los agricultores están ganando más dinero produciendo verduras con insumos orgánicos. “De 120, 22 agricultores ahora usamos estos insumos orgánicos”, dijo Freddy.

Le pregunté por qué no más agricultores usaban las alternativas a los químicos. “Porque nosotros mismos solo comenzamos a usarlos, hace un año”, dijo Freddy. En realidad, fue más como hace dos años, pero ahora agricultores como don Freddy están mostrando a sus vecinos en Cebollullo que las alternativas a los químicos realmente funcionan. Freddy y sus colegas esperan que más agricultores comiencen a usar los fertilizantes y fungicidas caseros en los próximos años. Si los agricultores agroecológicos pueden cultivar de manera rentable, convencerán gradualmente a los vecinos de que pasen de los químicos a una agricultura ecológicamente responsable.

Partes de nuestro video de 2022 sobre biofertilizante enriquecido también se filmaron en Chigani Alto, un pueblo a orillas del lago Titicaca. Los agricultores de Chigani Alto, como Fernando Villca y Juana Martínez, nos mostraron cómo usaban otros inventos también, como un fertilizante hecho de lombrices de tierra. Para enseñar a los agricultores bolivianos a criar lombrices de tierra, la agrónoma Maya Apaza les muestra videos de India y Bangladesh. Los agricultores en Bolivia están criando lombrices de tierra en cajas de madera de un metro por un metro. También están experimentando con el fertilizante derivado de las lombrices de tierra, comparándolo lado a lado con el fertilizante químico, para ver cuál funciona mejor.

La cámara crea un registro de la colaboración entre agricultores y agrónomos, y las ideas prácticas que se les ocurren juntos. Pero después de que la cámara se guarda, la vida continúa, igual que la innovación.

Lectura adicional

Sobre las t’olas y sus nombres científicos:

Bonifacio, Alejandro, Genaro Aroni, Milton Villca, and Jeffery W. Bentley 2023 Recovering from Quinoa: Regenerative Agricultural Research in Bolivia. Journal of Crop Improvement 37(5): 687-708. https://doi.org/10.1080/15427528.2022.2135155

Previamente en el blog de Agro-Insight

Recuperándose del boom de la quinua

Abono foliar orgánico

Ver los videos que filmamos en Bolivia

Barreras vivas para proteger el suelo

Cómo hacer un abono biofoliar

Los videos del Sur de la Asia sobre la lombriz de tierra

La maravillosa lombriz de tierra

Haciendo una lombricompostera

Agradecimientos

La feria de prácticas y tecnologías agroecológicas en diciembre del 2023 se organizó por la Fundación Proinpa, Prosuco, y la Universidad Mayor de San Andrés (UMSA). Los experimentos en Chita, con la conservación del suelo, se realizaron con Proinpa, y las innovaciones con el biofertilizante se hicieron con Prosuco. Este trabajo fue apoyado por la Colaboración Global para Sistemas Alimentarios Resilientes de la Fundación McKnight.

Nederlandse versie hieronder

Teenage girls are vulnerable and when they become pregnant societies deal with them in different ways. In Uganda, they are called all sorts of names, such as a bad person, a disgrace to parents, and even a prostitute. No one wants their children to associate with them because they are considered a bad influence. Parents often expel their daughters from the family and tell them that their life has come to end. Rebecca Akullu experienced this at the age of 17. But Rebecca is not like any other girl.

After giving birth to her baby, she saved money to go to college, where she got a diploma in business studies in 2018. Rebecca soon got a job as accountant at the Aryodi Bee Farm in Lira, northern Uganda, a region that has high youth unemployment and is still recovering from the violence unleashed by the Lord’s Resistance Army, a rebel group. The farm director appreciated her work so much that he employed her.

“Over the years, I developed a real passion for bees,� Rebecca says, “and through hands-on training, I became an expert in beekeeping myself. Whenever l had a chance to visit farmers, I was shocked to see how they destroyed and polluted the environment with agrochemicals, so I became deeply convinced of the need to care for our environment.�

So, when Access Agriculture launched a call for young entrepreneurs to become farm advisors using a solar-powered projector to screen farmer training videos, Rebecca applied. After being selected as an Entrepreneur for Rural Access (ERA) in 2021, she received the equipment and training. At first she combined her ERA services with her job at the farm, but by the end of the year she resigned. Promoting her new business service required courage. Asked about her first marketing effort, Rebecca said she informed her community at church, at the end of Sunday service.

“I was really anxious the first time I had to screen videos to a group of 30 farmers. I wondered if the equipment would work, which video topics the farmers would ask for and whether I would be able to answer their questions afterwards,� Rebecca recalls. Her anxiety soon evaporated. Farmers wanted to know what videos she had on maize, so she showed several, including the ones on the fall armyworm, a pest that destroys entire fields. Farmers learned how to monitor their maize to detect the pest early, and they started to control it with wood ash instead of toxic pesticides.

Rebecca was asked to organise bi-weekly shows for several months, and she continues to do this, whenever asked. Having negotiated with the farm leader, each farmer pays 1,000 Ugandan Shillings (0.25 Euro) per show, where they watch and discuss three to five videos in the local Luo language. Some of the videos are available in English only, so Rebecca translates them for the farmers. “But collecting money from individual farmers and mobilising them for each show is not easy,� she says.

The videos impressed the farmers, and the ball started rolling. Juliette Atoo, a member of one of the farmer groups and primary school teacher in Akecoyere village, convinced her colleagues of the power of these videos, so Barapwo Primary School became Rebecca’s second client, offering her another unique experience.

“The children were so interested to learn and when I went back a month later, I was truly amazed to see how they had applied so many things in their school garden: the spacing of vegetables, the use of ash to protect their vegetable crops, compost making, and so on. The school was happy because they no longer needed to spend money on agrochemicals, and they could offer the children a healthy, organic lunch,� says Rebecca.

As she grew more confident, new contracts with other schools soon followed. For each client Rebecca negotiates the price depending on the travel distance, accommodation, and how many children watch the videos. Often five videos are screened per day for two consecutive days, earning her between 120,000 and 200,000 Ugandan Shillings (30 to 50 Euros). Schools will continue to be important clients, because the Ugandan government has made skill training compulsory. Besides home economics and computer skills, students can also choose agriculture, so all schools have a practical school farm and are potential clients.

While she continues to engage with schools, over time Rebecca has partly changed her strategy. She now no longer actively approaches farmer groups, but rather explores which NGOs work with farmers in the region and what projects they have or are about to start. Having searched the internet and done background research, it is easier to convince project staff of the value of her video-based advisory service.

As Rebecca, now the mother of four children, does not want to miss the opportunity to respond to the growing number of requests for her video screening service, she is currently training a man and a woman in their early twenties to strengthen her team.

Having never forgotten her own suffering as a young mother, and having experienced the opportunities offered by the Access Agriculture videos, Rebecca also decided to establish her own community-based organisation: the Network for Women in Action, which she runs as a charity. Having impressed her parents, in 2019 they allowed her to set up a demonstration farm (Newa Api Green Farm) on family land, where she trains young girls and pregnant teenage school dropouts in artisan skills such as, making paper bags, weaving baskets and making beehives from locally available materials.

Traditional beehives are made from tree trunks, clay pots, and woven baskets smeared with cow dung that are hung in the trees. To collect the honey, farmers climb the trees and destroy the colonies. From one of the videos made in Kenya, the members of the association learned how to smoke out the bees, and not destroy them.

From another video made in Nepal, Making a Modern Beehive, the women learned to make improved beehives in wooden boxes, which they construct for farmers upon order. From the video, they realised that the currently used bee boxes were too large. “Because small colonies are unable to generate the right temperature within the large hives, we only had a success rate of 50%. Now we make our hives smaller, and 8 out 10 hives are colonised successfully,� says Rebecca.

Young women often have no land of their own, so members who want to can place their beehives on the demo farm. “We also have a honey press. All members used to bring their honey to our farm. But from the video Turning Honey into Money, we learned that we can easily sieve the honey through a clean cloth after we have put the honey in the sun. So now, women can process the honey directly at their homes.�

The bee business has become a symbol of healing. Farmers understand that their crops benefit from bees, so the young women beekeepers are appreciated for their service to the farming community. But also, parents who had expelled their pregnant daughter, embarrassed by societal judgement, begin to accept their entrepreneurial daughter again as she sends cash and food to her parents.

“We even trained young women to harvest honey, which traditionally only men do. When people in a village see our young girls wearing a beekeeper’s outfit and climbing trees, they are amazed. It sends out a powerful message to young girls that, even if you become a victim of early motherhood, there is always hope. Your life does not end,� concludes Rebecca.

Kindermoeders weer hoop geven

Tienermeisjes zijn kwetsbaar en als ze zwanger worden gaan maatschappijen vaak op verschillende manieren met hen om. In Oeganda worden ze allerlei namen gegeven, zoals een slecht persoon, een schande voor de ouders en zelfs een prostituee. Niemand wil dat hun kinderen met hen omgaan omdat ze als een slechte invloed worden beschouwd. Ouders verstoten hun dochters vaak uit de familie en vertellen hen dat hun leven voorbij is. Dit is wat Rebecca Akullu meemaakte op 17-jarige leeftijd. Maar Rebecca is niet zoals ieder ander meisje.

Na de geboorte van haar baby spaarde ze geld om naar de universiteit te gaan en haalde in 2018 een diploma in bedrijfswetenschappen. Rebecca kreeg al snel een baan als boekhouder bij de Aryodi Bee Farm in Lira, in het noorden van Oeganda, een regio met een hoge jeugdwerkloosheid die nog herstellende is van de opstand van Lord’s Resistance Army, een gewelddadige rebellengroepering. De directeur waardeerde haar werk zo erg dat hij haar in dienst nam.

“In de loop der jaren ontwikkelde ik een echte passie voor bijen,” vertelt Rebecca, “en door praktische training werd ik zelf een expert in het houden van bijen. Telkens als ik de kans kreeg om boeren te bezoeken, was ik geschokt om te zien hoe ze het milieu vernietigden en vervuilden met landbouwchemicaliën, dus ik raakte diep overtuigd van de noodzaak om voor ons milieu te zorgen.”

Dus toen Access Agriculture een oproep deed voor jonge ondernemers om landbouwadviseurs te worden met een projector op zonne-energie om trainingsvideo’s voor boeren te vertonen, schreef Rebecca zich in. Nadat ze was geselecteerd als Entrepreneur for Rural Access (ERA), ontving ze de apparatuur en de training in 2021. Aanvankelijk bleef ze part-time werken, doch tegen het einde van het jaar nam ze ontslag om volledig op eigen benen te staan. Om haar nieuwe bedrijfsdienst te promoten was moed nodig. Gevraagd naar haar eerste marketingpoging, zei Rebecca dat ze haar gemeenschap in de kerk informeerde, aan het einde van de zondagsdienst.

“De eerste keer dat ik video’s moest vertonen aan een groep van 30 boeren, was ik echt bang. Ik vroeg me af of de apparatuur zou werken, naar welke video’s de boeren zouden vragen en of ik hun vragen na afloop zou kunnen beantwoorden,” herinnert Rebecca zich. Haar bezorgdheid verdween al snel. Boeren wilden weten welke video’s ze had over maïs, dus liet ze er verschillende zien, waaronder die over de fall armyworm, een ernstige plaag die hele gewassen vernietigt. Boeren leerden hoe ze hun velden in de gaten konden houden om de plaag vroegtijdig te ontdekken en ze begonnen houtas te gebruiken in plaats van giftige pesticiden om de plaag te bestrijden.

Rebecca werd gevraagd om gedurende een aantal maanden tweewekelijkse shows te organiseren en doet dit nog steeds wanneer haar dat wordt gevraagd. Na onderhandeling met de leider van de lokale boerenorganisatie betaalt elke boer 1.000 Oegandese Shilling (0,25 euro) per show, waarbij ze drie tot vijf video’s in de lokale Luo-taal bekijken en bespreken. Sommige video’s zijn alleen in het Engels beschikbaar, dus vertaalt Rebecca ze voor de boeren. “Maar het is niet gemakkelijk om geld in te zamelen van individuele boeren en hen te mobiliseren voor elke show,” zegt ze.

De video’s maakten indruk op de boeren en de bal ging aan het rollen. Juliette Atoo, lid van een van de boerengroepen en lerares op een basisschool in het dorp Akecoyere, overtuigde haar collega’s van de kracht van deze video’s en zo werd de Barapwo basisschool Rebecca’s tweede klant, wat haar weer een unieke ervaring opleverde.

“De kinderen waren zo geïnteresseerd om te leren en toen ik een maand later terugging, was ik echt verbaasd om te zien hoe ze zoveel dingen hadden toegepast in hun schooltuin: de afstand tussen groenten, het gebruik van as om hun groentegewassen te beschermen, compost maken, enzovoort. De school was blij omdat ze geen geld meer hoefden uit te geven aan landbouwchemicaliën en ze de kinderen een gezonde, biologische lunch konden aanbieden,” herinnert Rebecca zich.

Naarmate ze meer vertrouwen kreeg, volgden al snel nieuwe contracten met andere scholen. Voor elke klant onderhandelt Rebecca over de prijs, afhankelijk van de afstand die moet worden afgelegd, de accommodatie en het aantal kinderen dat de video’s bekijkt. Vaak worden er vijf video’s per dag vertoond gedurende twee opeenvolgende dagen, waarmee ze tussen de 120.000 en 200.000 Oegandese Shillings (30 tot 50 euro) verdient. Scholen blijven belangrijke klanten, omdat de Oegandese overheid vaardigheidstraining verplicht heeft gesteld. Naast huishoudkunde en computervaardigheden kunnen leerlingen ook kiezen voor landbouw, dus alle scholen hebben een praktische schoolboerderij en zijn potentiële klanten.

Hoewel ze contact blijft houden met scholen, heeft Rebecca in de loop der tijd haar strategie deels gewijzigd. Ze benadert nu niet langer actief boerengroepen, maar onderzoekt welke NGO’s met boeren in de regio werken en welke projecten ze hebben of op het punt staan te starten. Nadat ze op internet heeft gezocht en achtergrondonderzoek heeft gedaan, is het gemakkelijker om projectmedewerkers te overtuigen van de waarde van de op video gebaseerde voorlichtingsdienst.

Omdat Rebecca, inmiddels moeder van vier kinderen, de kans niet wil missen om in te gaan op het toenemende aantal aanvragen voor haar video-adviesdienst, leidt ze momenteel een jonge man en jonge vrouw van begin twintig op om haar team te versterken.

Rebecca is haar eigen lijden als jonge moeder nooit vergeten en heeft de mogelijkheden ervaren die de video’s van Access Agriculture bieden. Daarom heeft ze ook besloten om haar eigen gemeenschapsorganisatie op te richten: het Netwerk voor Vrouwen in Actie, dat ze als liefdadigheidsinstelling runt. Nadat ze indruk had gemaakt op haar ouders, gaven ze haar in 2019 toestemming om een demonstratieboerderij (Newa Api Green Farm) op te zetten op het land van haar familie. Hier traint ze jonge meisjes en zwangere schoolverlaters in ambachtelijke vaardigheden, zoals het maken van papieren zakken, het weven van manden en het maken van bijenkorven met behulp van lokaal beschikbare materialen.

Traditionele bijenkorven zijn gemaakt van boomstammen, kleipotten en gevlochten manden besmeerd met koeienmest die in de bomen worden gehangen. Om de honing te verzamelen klimmen de boeren in de bomen en vernietigen ze de kolonies. Op een van de video’s die in Kenia werd gemaakt, leerden de leden van de vereniging hoe ze de bijen konden uitroken en niet vernietigen.

Op een andere video, gemaakt in Nepal, leerden de vrouwen houten bijenkasten te maken, die ze op bestelling voor boeren bouwen. Door de video realiseerden ze zich dat de huidige bijenkasten (Top Bar Hive) te groot waren. “Omdat kleine volken niet in staat zijn om de juiste temperatuur in de grote bijenkasten te genereren, hadden we slechts een succespercentage van 50%. Nu maken we onze bijenkasten kleiner en worden 8 op de 10 bijenkasten succesvol gekoloniseerd,” zegt Rebecca.

Jonge vrouwen hebben vaak geen eigen land, dus leden die dat willen kunnen hun bijenkorven op de demoboerderij zetten. “We hebben ook een honingpers. Vroeger brachten alle leden hun honing naar onze boerderij. Maar van de video’s hebben we geleerd dat we de honing gemakkelijk kunnen zeven door een schone doek nadat we de honing in de zon hebben gezet. Dus nu kunnen de vrouwen de honing direct bij hen thuis verwerken.”

De bijenteelt is een symbool van genezing geworden. Boeren begrijpen dat hun gewassen baat hebben bij bijen, dus de jonge imkervrouwen worden gewaardeerd voor hun diensten aan de boerengemeenschap. Maar ook ouders die eerst hun zwangere dochter hadden weggestuurd, beschaamd door het sociale stigma, beginnen hun ondernemende dochter weer te accepteren nu ze geld en voedsel naar haar ouders sturen.

“We hebben zelfs jonge vrouwen opgeleid tot honingoogsters, iets wat traditioneel alleen mannen doen. Als mensen in een dorp onze jonge meisjes in imkeroutfit in bomen zien klimmen, zijn ze verbaasd. Het is een krachtige boodschap voor jonge meisjes dat er altijd hoop is, zelfs als je het slachtoffer wordt van vroeg moederschap. Je leven is niet voorbij,” besluit Rebecca.