Vea la versión en español a continuación

Chocolate has been getting a bad rap lately, for everything from deforestation to child labor and underpaid farmers who grow the cacao and never taste the chocolate. Fortunately, that’s not how they grow cacao in Bolivia.

I’ve been hearing about El Ceibo for 30 years. This umbrella organization of 47 cooperatives and over 1,300 cacao growers has been putting cocoa powder on Bolivian grocery shelves for some time, and in recent years they have been making fabulous chocolate bars. So, I was glad to get a chance to go spend a week with them not too long ago.

I went with José Luis Escobar, an agronomist who has known El Ceibo since the 1990s. El Ceibo’s headquarters are a campus of neat brick buildings, in the small town of Sapecho, in the Alto Beni region, La Paz, in the humid tropics of the Bolivian lowlands. The campus has offices, a lab, and meeting rooms, but also buildings to process cacao, and solar dryers with wheels so the drying cacao beans can be quickly rolled under a roof during a sudden shower. The walkways between the buildings are lined with cocoa trees with beautiful red, purple or golden pods.

Javier Marino, the sub-director of Ceibo’s technical wing (PIAF), showed us their nursery, also in Sapecho. Javier grew up on a nearby cocoa farm. After going away to get a degree in agronomy, he came back home and began to work at El Ceibo. 95% of Ceibo’s employees are cooperative members, or their children or grandchildren.

At the nursery, workers (all from cocoa-growing families) were busy mixing soil, sand and compost to fill the plastic bags to plant cocoa seeds. To meet the growing demand for cacao trees, El Ceibo is planning to sell half a million cocoa seedlings this year. The cocoa seedlings are of varieties that tolerate diseases like monilia, caused by a fungus. Tolerant varieties help farmers produce organic chocolate, without chemicals. Ceibo is also building a factory to produce biological fungicides and organic fertilizers.

El Ceibo has more than 10 extensionists, many of whom are cacao farmers, as well as professional agronomists. The extensionists visit each of the cooperatives that make up El Ceibo, and teach farmers to manage cacao and its diseases naturally. By nature, cocoa trees grow in the forest, in partial shade. The extensionists teach farmers to plant fruit and native forest trees among the cocoa. All the trees, even the cocoa, are pruned to let in light and air, to prevent diseases. El Ceibo agronomists explain to farmers that growing cacao with other trees also helps to manage the extreme temperatures of climate change.

El Ceibo maintains a model agroforestry plot at their nursery, where cacao grows under the rainforest trees. Some farmers have adopted agroforestry, but all of them have at least some forest trees growing among their cacao. Some of the trees are forest giants, so El Ceibo has a team of experts who visit farmers, to prune the tall trees. The pruners climb the trees safely, with ropes and harnesses. By cutting off the lower branches, the big trees cast just the right amount of shade, and the trees don’t have to be cut down. Years later, the trees can be harvested for timber, and then replanted.

All of this agronomy is paying off. In just eight years, El Ceibo has more than doubled its yield of organic cocoa, from an average of 450 pounds per hectare to 1000 (from 200 kilos to 450). To handle the increased volume, two years ago El Ceibo built a new collection center and processing plant near Sapecho. Trucks pull in with the harvested cacao beans, sent by the farmers. Before drying the cacao beans, El Ceibo ferments them in large wooden boxes, to bring out the best chocolate aromas, flavors and colors, and to get a higher price.

El Ceibo exports some cocoa butter through a German organic and fairtrade company, GEPA, and sells cocoa beans to chocolate-makers in Switzerland. But 70% of their production is for Bolivia. El Ceibo has a chocolate plant in the big city of El Alto, six hours away, staffed by grown children of cacao farmers.

Ceibo also has a shop, that opens onto a street in Sapecho, where you can buy general hardware, and special cacao-growing tools, besides the chocolate candies and cookies that El Ceibo produces. A sign in the shop reminds the cacao farmers that if they show their membership card they can buy the chocolates at a discount.

I met Jesús Tapia, a cacao-grower who has been a member of El Ceibo for 40 years. For the past two years he has also been the second vice-president of the board of directors. Like all of El Ceibo’s leaders, don Jesús was elected by the general membership. El Ceibo started 47 years ago, when a group of cocoa farmers decided that they could sell their own cocoa, and cut out the middlemen. These dealers would buy the cacao on credit, but could be slow coming back with the money. Cooperatives don’t always last very long, especially large umbrella organizations that bring together dozens of cooperatives. But here in Bolivia, the cacao farmers sell their produce at a fair price, create jobs for their co-op members, grow rainforest trees, and they have their own chocolate shop.

Acknowledgements

I’m indebted to José Luis Escobar, and to Misael Condori for introducing me to El Ceibo, and for their patient explanations. Thanks to José Luis Escobar and Paul Van Mele for reading and commenting on a previous version of this blog.

El Ceibo Cooperative Federation Ltd. (El Ceibo) has given technical assistance to its members since the 1980s. In 1993 El Ceibo created the Program to Implement Agroecology and Forestry (PIAF), which carries out research and development for the cooperatives.

Scientific name. Monilia is a disease caused by the fungus Moniliophthora roreri.

EL CEIBO: BUENOS AGRICULTORES, BUEN CHOCOLATE

Por Jeff Bentley, 9 de junio del 2024

Últimamente el chocolate tiene mala fama, desde la deforestación hasta el trabajo infantil y los agricultores mal pagados que producen el cacao sin jamás probar el chocolate. Afortunadamente, en Bolivia no se produce el cacao así.

Hace 30 años que oigo hablar de El Ceibo. Esta central de cooperativas, que agrupa a 47 cooperativas de base y más de 1.300 productores de cacao, lleva tiempo vendiendo cocoa en polvo y otros productos en sus tiendas y supermercados bolivianos. En los últimos años salieron con unas fabulosas barras de chocolate. Por eso me alegró tener la oportunidad de pasar una semana con ellos.

Fui con José Luis Escobar, un ingeniero agrónomo que conoce al Ceibo desde los años 90. La sede de El Ceibo es un campus de edificios bien construidos, de ladrillo, en el pueblo de Sapecho de la región de Alto Beni, La Paz, en el trópico húmedo de las tierras bajas bolivianas. El campus tiene oficinas, un laboratorio y salas de reuniones, pero también predios para procesar el cacao y secadores solares corredizos para meter los granos de cacao bajo techo rápidamente en caso de una lluvia sorpresiva. Las aceras entre los edificios están bordeadas de árboles de cacao con hermosas mazorcas rojas, moradas o doradas.

Javier Marino, el sub director del brazo técnico de El Ceibo (PIAF), nos mostró sus viveros, también en Sapecho. Javier es de la zona, y es hijo de productores de cacao. Tras egresarse como ingeniero agrónomo en la ciudad, volvió a casa y empezó a trabajar en El Ceibo. El 95% de los empleados de Ceibo son cooperativistas, o sus hijos o nietos.

En el vivero, los trabajadores (todos de familias cacaoteras) mezclan tierra, arena y abono para llenar las bolsas de plástico donde sembrar las semillas de cacao. Para satisfacer la creciente demanda de cacaoteros, este año El Ceibo venderá medio millón de plantines de cacao. Los plantines de cacao son de variedades que toleran enfermedades como la monilia, causada por un hongo. Las variedades tolerantes ayudan a los agricultores a producir chocolate ecológico, sin químicos. El Ceibo también está construyendo una fábrica para producir fungicidas biológicos y abonos orgánicos.

El Ceibo tiene más de 10 extensionistas. Muchos producen cacao, además de ser agrónomos profesionales. Los extensionistas visitan cada una de las cooperativas que componen El Ceibo y enseñan a los agricultores a manejar adecuadamente el cacao y sus enfermedades de forma natural. Por naturaleza, los árboles de cacao crecen en el bosque, en sombra parcial. Los extensionistas enseñan a los agricultores a plantar árboles frutales y forestales nativos entre el cacao. Todos los árboles, incluso el cacao, se podan para dejar entrar la luz y el aire, y así evitar las enfermedades. Los extensionistas de El Ceibo explican a los agricultores que cultivar cacao junto con otros árboles ayuda a manejar las temperaturas extremas del cambio climático.

Desde hace años, El Ceibo mantiene un modelo agroforestal en su vivero, donde el cacao crece bajo los árboles del bosque. Algunos agricultores han adoptado la agroforestería, pero todos tienen al menos algunos árboles forestales entre su cacao. Algunos de los árboles son gigantes del bosque; por eso El Ceibo tiene un equipo de expertos que visita a los agricultores para podar los árboles altos. Los podadores trepan a los árboles de forma segura, con lasos y arneses. Al cortar las ramas bajeras, los grandes árboles dan justo suficiente sombra y no es necesario talarlos. Años más tarde, los árboles pueden ser cosechados para madera y ser replantados.

Toda esta agronomía está dando sus frutos. En sólo ocho años, El Ceibo ha duplicado su producción de cacao ecológico, de un promedio de 45 quintales por hectárea a 10. Para manejar el mayor volumen, hace dos años El Ceibo construyó una nueva planta de acopio y de procesamiento de cacao húmedo, cerca de Sapecho. Llegan los camiones con cacao cosechado por sus agricultores. El cacao es fermentado en cajas de madera grandes, para resaltar los mejores aromas, sabores y colores del chocolate, y obtener un precio más alto.

El Ceibo exporta parte de la manteca de cacao a través de una empresa alemana de comercio justo y orgánico, GEPA, y vende granos de cacao a chocolateros de Suiza. Pero el 70% de su producción se destina a Bolivia. El Ceibo tiene una fábrica de chocolates en la gran ciudad de El Alto, a seis horas de distancia, donde trabajan los hijos e hijas mayores de los productores de cacao.

Ceibo también tiene una tienda, que da a una calle de Sapecho, donde se puede comprar ferretería en general y herramientas especiales para el cultivo del cacao, además de dulces y galletas de chocolate que El Ceibo produce. Un cartel en la tienda recuerda a los cacaocultores que si muestran su carnet de socio pueden comprar los chocolates con descuento.

Conocí a Jesús Tapia, un cultivador de cacao que es socio de El Ceibo desde hace 40 años. Desde hace dos años es también vicepresidente segundo de la junta directiva. Como todos los dirigentes de El Ceibo, don Jesús fue elegido por voto popular de los socios. El Ceibo nació hace 47 años, cuando un grupo de cacaocultores decidió vender su propio cacao y evitar a los intermediarios, que compraban la producción a crédito, pero tardaban en devolver el dinero. Las cooperativas no siempre duran mucho, sobre todo las grandes organizaciones que agrupan a docenas de cooperativas. Pero aquí, en Bolivia, los cultivadores de cacao venden sus productos a un precio justo, crean puestos de trabajo para sus cooperativas y afiliados, cultivan árboles de la selva tropical y tienen su propia chocolatería.

Agradecimientos

Estoy agradecido a José Luis Escobar y Misael Condori por hacerme conocer El Ceibo y por sus pacientes explicaciones. Gracias a José Luis Escobar y Paul Van Mele por leer y comentar sobre una versión previa de este blog.

La Central de Cooperativas El Ceibo R.L. (El Ceibo) ha dado asistencia técnica a sus afiliados desde los años 80. En el 1993 El Ceibo creó el Programa de Implementaciones Agro-ecológicas y Forestales (PIAF), el cual se encarga de la investigación y desarrollo para la central.

Nombre científico. La monilia es una enfermedad causada por el hongo Moniliophthora roreri.

Scaling the Slow Food movement in Kenya

Nederlandse versie hieronder

Since 2018, the non-profit organisation Access Agriculture, which I co-founded over a decade ago with two friends from the U.K., has been supporting young people to set up or expand their existing rural enterprise in support of ecological food systems. By now, we have a network of over 240 young entrepreneurs in 15 African countries and India who regularly screen training videos in schools and rural communities. I have had the pleasure to document the experiences of some of them.

Elphas became part of Access Agriculture’s network of young Entrepreneurs for Rural Access (ERAs) in 2021, after he joined Slow Food Kenya. From around 2019 however, long before receiving a solar-powered smart projector, Elphas was already screening Access Agriculture videos to train farmers.

The videos Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala and Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi convinced farmers that food sovereignty starts with becoming guardians of traditional crop varieties. “The experience was so interesting, because when farmers see farmers from other countries, they are so excited. It gives them extra motivation,â€� Elphas says.

“Slow Food Kenya has five strategic areas and one of them is Food Biodiversity and Agroecology, for which we have benefited a lot from Access Agriculture work. The videos have played a vital role in our work,� says Elphas. In 2022, he established 30 new community and school gardens and trained people in the concept and principles of agroecology. In 2023, another 35 gardens were established. Over two years, Elphas trained nearly 300 pupils, and more than 1,440 adults of whom 31% were youth and 62% were women.

Farmers are eager to have their own copies of the videos, so Elphas also sells preloaded flash drives and DVDs, which cost 50 Kenyan Shillings (about 0.30 Euro). For each video loaded he charges an extra 20 Kenyan Shillings (about 0.12 Euro).

One of his main clients is the network organisation Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya which includes 65 civil society organisations. They often request Elphas to screen Access Agriculture videos during meetings and training of trainers’ sessions for which he charges 3,500 Kenyan Shillings (about 25 Euros). With the smart projector he also shows PowerPoint presentations and videos that are made by the client.

Using the smart projector, Elphas strengthens the capacities of local organisations to conserve their biodiversity and cultural heritage. Along with the videos on Farmers’ rights to seed, he has also screened the videos on Community seed banks and Collecting traditional varieties, featuring farmers from India. Inspired by these videos, already 24 community seed banks had been established in Kenya by end 2023.

One of these seed banks was created by the Belacom women group in Gilgil, at about 130 kilometres northwest of Nairobi. The group has 15 women who take pride in growing, conserving, selling and exchanging seed of a wide range of crops, such as black nightshade, spider plant, Russian comfrey, kales, spinach, amaranth and pumpkin leaves, and cassava cuttings. Together with like-minded organisations, the women from the community seed bank sell their seed and agroecological produce at the weekly Gilgil Earth Market, which is part of the global network of Earth Markets—farmers’ markets that follow Slow Food principles.

Slow Food Earth Markets are operated and managed by the producers themselves. No middlemen are involved. Besides selling and buying of fresh, healthy, diverse and indigenous produce, Earth Markets are a place for dialogue, exchange and sharing of information. To strengthen the knowledge and skills of local organisations involved in Earth Markets, Elphas has been screening training videos related to food marketing, such as the ones that were developed with farmers in Latin America on How to sell ecological food, Creating agroecological markets and A participatory guarantee system.

As farmers are interested in producing food without chemicals, Elphas starts each session by browsing the Access Agriculture video library on the projector and letting the farmers choose which videos they want to watch.

When the 20 members of the Kahua-ini community garden group from Wanyororo saw how farmers in India made their own Good microbes for plants and soil, they started producing their own solution of good microbes. By watching videos and putting what they learned into practice, Mungai and fellow members learned to improve their soil fertility, increased crop production, diversified their farms and are now earning good money from the sales of organic farm produce at the Slow Food Nakuru Earth market. Mungai also started selling bottles with solution of good microbes. But these are not the only testimonies from such groups.

After watching the video Organic biofertilizer in liquid and solid form, the 18 members of the Bee My Partner youth group in Njoro decided to produce solid biofertiliser at the onset of each planting season. They package and sell their biofertiliser in their village and even in neighbouring counties. Their thriving business has earned them respect in their community and completely changed their attitude towards agriculture. They have invested the money earned in beekeeping and fish ponds.

In early 2023, Pendo Internationale engaged Elphas to screen Access Agriculture videos to schools in Nakuru County, for which he was paid 145,000 Kenyan Shillings (about 1,100 Euros). Elphas trained hundreds of children in Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School and St Brenda Secondary School, amongst others.

The video Teaching agroecology in schools, which was produced in Peru, Latin America, was of particular interest to the schools in Kenya as it shows how schools in different parts of the world celebrate and educate young children on local food culture. “The video emphasises the importance of valuing local culture and encourages a healthy lifestyle by including topics on farming and traditional food in the school curriculum. The video encourages learners to take agriculture as a career rather than see it as a punishment. The video has improved pupils of all ages from different schools to engage in creative classes to make drawings, poems, and songs about ecological farming and healthy food,� says Elphas.

To counter the degradation of indigenous peoples’ food systems, Slow Food International, Slow Food Uganda and Slow Food Kenya organised a Regional Academy for Trainers on Agroecological and Indigenous Peoples’ Food Systems in 2023.

The six-month initiative was designed by indigenous peoples for indigenous peoples. As Elphas was one of the trainers, he had a chance to physically meet other Access Agriculture ERAs from Uganda and Tanzania, who are also members of the Slow Food movement.

As the coordinator of the Slow Food Youth Network in Kenya and communication person for the same network in Africa, Elphas has a clear view of what is needed in future: “The government extension service in Kenya is decentralised and heavily supported by multinationals such as Syngenta. Therefore, many government extension workers only promote seed and agrochemicals from companies. We need more training in ecological farming. Kenya needs more ERAs like myself and more smart projectors, so that Access Agriculture videos can offer a counterweight.�

Related Agro-Insight blog

Giving hope to child mothers

De Slow Food-beweging uitbreiden in Kenia

Sinds 2018 ondersteunt de non-profitorganisatie Access Agriculture, die ik meer dan tien jaar geleden samen met twee vrienden uit Engeland heb opgericht, jonge mensen bij het opzetten of uitbreiden van hun bestaande rurale onderneming ter ondersteuning van ecologische voedselsystemen. Inmiddels hebben we een netwerk van meer dan 240 jonge ondernemers in 15 Afrikaanse landen en India die regelmatig trainingsvideo’s vertonen in scholen en plattelandsgemeenschappen. Ik heb het genoegen gehad om de ervaringen van een aantal van hen te documenteren.

Elphas werd in 2021 lid van het Access Agriculture netwerk van jonge ondernemers (ERA’s), nadat hij zich had aangesloten bij Slow Food Kenia. Vanaf ongeveer 2019 echter, lang voordat hij een op zonne-energie werkende smart projector kreeg, vertoonde Elphas al Access Agriculture-video’s om boeren te trainen.

De video’s Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala en Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi overtuigden boeren ervan dat voedselsoevereiniteit begint met het bewaken van traditionele gewasvariëteiten. “De ervaring was zo interessant, want als boeren boeren uit andere landen zien, zijn ze zo enthousiast. Het geeft ze extra motivatie,” zegt Elphas.

“Slow Food Kenia heeft vijf strategische gebieden en een daarvan is voedselbiodiversiteit en agro-ecologie, waarvoor we veel baat hebben gehad bij het werk van Access Agriculture. De video’s hebben een cruciale rol gespeeld in ons werk,” zegt Elphas. In 2022 heeft hij 30 nieuwe gemeenschaps- en schooltuinen opgezet en mensen opgeleid in het concept en de principes van agroecologie. In 2023 werden nog eens 35 tuinen aangelegd. In twee jaar tijd trainde Elphas bijna 300 leerlingen en meer dan 1.440 volwassenen, waarvan 31% jongeren en 62% vrouwen.

Boeren willen graag hun eigen kopieën van de video’s, dus verkoopt Elphas ook vooraf geladen flashdrives en dvd’s, die 50 Keniaanse Shillings (ongeveer 0,30 euro) kosten. Voor elke geladen video rekent hij 20 Keniaanse Shilling (ongeveer 0,12 euro) extra.

Een van zijn belangrijkste klanten is de netwerkorganisatie Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya, die 65 maatschappelijke organisaties omvat. Zij vragen Elphas vaak om Access Agriculture video’s te vertonen tijdens vergaderingen en trainingen van trainers. Hiervoor rekent hij 3.500 Keniaanse Shilling (ongeveer 25 euro). Met de smart projector toont hij ook PowerPoint-presentaties en video’s die door de klant zijn gemaakt.

Met behulp van de smart projector versterkt Elphas de capaciteiten van lokale organisaties om hun biodiversiteit en cultureel erfgoed te behouden. Naast de video’s over het recht van boeren op zaad, heeft hij ook de video’s Community seed banks en Collecting traditional varieties vertoond. Geïnspireerd door deze video’s waren er eind 2023 al 24 gemeenschapszaadbanken opgericht in Kenia.

Een van deze zaadbanken is opgezet door de Belacom vrouwengroep in Gilgil, ongeveer 130 kilometer ten noordwesten van Nairobi. De groep bestaat uit 15 vrouwen die trots zijn op het kweken, conserveren, verkopen en uitwisselen van zaad van een breed scala aan gewassen, zoals zwarte nachtschade, spinrag, Russische smeerwortel, boerenkool, spinazie, amarant en pompoenbladeren, en cassave stekjes. Samen met gelijkgestemde organisaties verkopen de vrouwen van de gemeenschapszaadbank hun zaden en agro-ecologische producten op de wekelijkse Gilgil Earth Market, die deel uitmaakt van het wereldwijde netwerk van Earth Markets-boerenmarkten die de Slow Food-principes volgen.

Slow Food Earth Markets worden gerund en beheerd door de producenten zelf. Er zijn geen tussenpersonen bij betrokken. Naast het verkopen en kopen van verse, gezonde, diverse en inheemse producten, zijn de Earth Markets een plek voor dialoog, uitwisseling en het delen van informatie. Om de kennis en vaardigheden van lokale organisaties die betrokken zijn bij Earth Markets te versterken, heeft Elphas trainingsvideo’s over voedselmarketing vertoond, zoals de video’s die samen met boeren in Latijns-Amerika zijn ontwikkeld over How to sell ecological food, Creating agroecological markets en A participatory guarantee system.

Omdat de boeren geïnteresseerd zijn in het produceren van voedsel zonder chemicaliën, begint Elphas elke sessie met het doorbladeren van de Access Agriculture videobibliotheek op de projector en laat ze de boeren kiezen welke video’s ze willen bekijken.

Toen de 20 leden van de Kahua-ini gemeenschapstuingroep uit Wanyororo zagen hoe boeren in India hun eigen goede microben voor planten en bodem maakten (Good microbes for plants and soil), begonnen ze hun eigen goede microben te maken. Door video’s te bekijken en wat ze leerden in de praktijk te brengen, leerden Mungai en zijn medeleden de vruchtbaarheid van hun grond te verbeteren, de productie van gewassen te verhogen, hun boerderijen te diversifiëren. Ze verdienen nu goed geld aan de verkoop van biologische producten op de Slow Food Nakuru Earth markt. Mungai is ook begonnen met de verkoop van flessen met goede microben. Maar dit zijn niet de enige getuigenissen van dergelijke groepen.

Na het bekijken van de video Organic biofertilizer in liquid and solid form besloten de 18 leden van de Bee My Partner-jongerengroep in Njoro om aan het begin van elk plantseizoen bio-meststof te produceren. Ze verpakken en verkopen hun bio-meststof in hun dorp en zelfs in naburige provincies. Hun bloeiende bedrijf heeft de jongeren respect opgeleverd in hun gemeenschap en hun houding ten opzichte van landbouw volledig veranderd. Het verdiende geld hebben ze geïnvesteerd in bijenteelt en visvijvers.

Begin 2023 schakelde Pendo Internationale Elphas in om Access Agriculture video’s te vertonen op scholen in Nakuru County, waarvoor hij 145.000 Keniaanse Shillings (ongeveer 1.100 euro) kreeg. Elphas trainde honderden kinderen in onder andere Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School en St Brenda Secondary School.

De video Teaching agroecology in schools, die werd geproduceerd in Peru, Latijns-Amerika, was met name interessant voor de scholen in Kenia omdat het laat zien hoe scholen in verschillende delen van de wereld jonge kinderen kennis laten maken met de lokale eetcultuur. “De video benadrukt het belang van het waarderen van de lokale cultuur en moedigt een gezonde levensstijl aan door onderwerpen over landbouw en traditionele voeding in het lesprogramma op te nemen.

De video moedigt leerlingen aan om landbouw als een carrière te zien in plaats van als een straf. De video heeft leerlingen van alle leeftijden van verschillende scholen ertoe aangezet om in creatieve lessen tekeningen, gedichten en liedjes te maken over ecologische landbouw en gezonde voeding,” zegt Elphas.

Om de achteruitgang van de voedselsystemen van inheemse volken tegen te gaan, organiseerden Slow Food International, Slow Food Oeganda en Slow Food Kenia in 2023 een regionale academie voor trainers over agro-ecologische voedselsystemen en voedselsystemen voor inheemse volken.

Het zes maanden durende initiatief werd ontworpen door inheemse volken voor inheemse volken. Omdat Elphas een van de trainers was, had hij de kans om fysiek kennis te maken met andere Access Agriculture ERA’s uit Oeganda en Tanzania, die ook lid zijn van de Slow Food-beweging.

Als coördinator van het Slow Food Youth Network in Kenia en communicatiepersoon voor hetzelfde netwerk in Afrika, heeft Elphas een duidelijk beeld van wat er in de toekomst nodig is: “De voorlichtingsdienst van de overheid in Kenia is gedecentraliseerd en wordt zwaar gesteund door multinationals zoals Syngenta. Daarom promoten veel voorlichters van de overheid alleen zaad en landbouwchemicaliën van bedrijven. We hebben meer training nodig in ecologische landbouw. Kenia heeft meer ERA’s nodig zoals ikzelf en meer smart projectoren, zodat Access Agriculture video’s een tegenwicht kunnen bieden.”

Gerelateerde Agro-Insight blog:

Giving hope to child mothers

Nederlandse versie hieronder

Almario Senoro and his wife, Frances Mae, warmly welcome us as we arrive at Senoro Green Farm. One of the local partners that we are training on Negros Island in the Philippines is making a video on farm record keeping, and it turns out this farm family has just the right experiences to share.

Located on the outskirts of Bago City, since 2014 the family has been developing their three-hectare land into a fully integrated agroecological farm. Almario proudly shows us a map of the farm, which reveals that the farm design has been given some clear thought.

Organic rice is grown on two hectares and milled on the farm to ensure full compliance for organic certification. While Almario guides us around the house, we notice how pleasant the environment is; you hardly feel the heat of the sun as shade is provided by a wide variety of tropical fruit and coconut palm trees scattered around the garden.

In a small screen house, we meet Joyse Salcedo busy transplanting seedlings of various types of herbs and ornamentals. Joyse is from the neighbourhood and manages a team of five women who all work on the farm, wearing the same Senoro Green Farm t-shirts. On a whiteboard, Joyse accurately keeps track of all activities, so our trainees decide to interview her for their video.

“For us to know, for example, when did I sow, when can I transplant, when can I harvest, we need records in our everyday work,� Joyse says. By doing so, they can properly plan and know when different crops will be ready to sell at the market.

The farm has a contract with a local Italian restaurant to weekly provide 10 kilograms of sweet basil, for which it charges 400-500 Philippine pesos per kilogram (7-8 Euros). The restaurant uses the fresh, organic basil leaves to make into a delicious pesto. Thai basil leaves are provided on a weekly basis to a Thai restaurant.

“Herbs like basil are really great, as you need to plant them only once and you can then harvest leaves for six months, if you know how to manage the crop properly,� confides Frances. “We also sell locally crafted baskets with seedlings of five different herbs for anyone who wants to start their own small herb garden.�

The farm has chickens, ducks, and a fish pond. The bran from the rice mill is used as feed. The poultry droppings are collected to feed worms that produce vermicompost, which helps to keep the soil in the vegetable plots healthy and fertile. Full recycling of farm resources is at the heart of the farm, requiring creativity in planning and the occasional adjustments.

While keeping records is useful for any farmer, it is a must for organic farmers, as Almario explains in front of the camera.

“Record keeping is needed for organic farming to track our crops: where they came from, how they were grown, what inputs we used. It is essential when we apply for certification from a third party or PGS, participatory guarantee system, to organically certify our products.�

We are surprised to learn that Almario is a chemical engineer. Not really the type of profile one expects for an organic farmer.

For years, Almario and his wife lived and worked in the capital city, Manila. “It was such a stressful work and life that it even affected my health. When I checked with my doctor all my results were borderline: high blood sugar and uric acid .… The doctor prescribed medicines, but I didn’t like to take them because I knew they would affect my kidneys. I then changed my lifestyle 180 degrees because I love my health and want to stay longer in this world.�

In one year, Almario learned about organic farming and then decided to set up his own farm. “Since then I have only eaten organic food. I became a healthy person. Lately, I had a health check-up and my health improved; thank God for that.�

Now in their forties, Almario and Frances are not just entrepreneurial farmers, they have established various marketing outlets to sell fresh produce as well as jars of pickled papaya, chilli oil and refreshing juices made from the small calamansi fruits (Philippine lime), lightly flavoured with herbs, ginger, and turmeric.

The couple also turned Senoro Green Farm into a unique learning space for students interested in becoming ecological or certified organic farmers. They have just received approval from the local authorities to establish an official training centre to support young people who want to start an organic farm, as well as those who want to just learn about organic agriculture.

And it is not just about ecological farming. The farm also offers a wide range of “farm experience� and “slow food experience� packages to groups or families for 200 to 600 Philippine pesos per person (3-10 Euros), as presented in their promotional leaflet.

You can help with transplanting herbs or vegetables, harvest dwarf coconuts, and enjoy drinking the refreshing coconut water. You can also learn how to prepare traditional dishes, using native utensils and a traditional clay pot. A three-course meal can be enjoyed in a bahay kubo, a traditional bamboo country house, with the food being presented on banana leaves as plates.

Clearly, Almario and Frances have succeeded in developing their farm with respect for the environment and traditional culture. And they have become an inspiration for others to become agri-preneurs. Sometimes a wakeup call is needed to let people discover their real passion.

Een “slow food� boerenschool

Almario Senoro en zijn vrouw Frances Mae verwelkomen ons hartelijk als we aankomen bij Senoro Green Farm. Een van de lokale partners die we trainen op Negros Island in de Filippijnen maakt een video over boekhouden van boerderijen en het blijkt dat deze boerenfamilie precies de juiste ervaringen heeft om te delen.

De familie ligt aan de rand van Bago City en is sinds 2014 bezig om hun land van drie hectare te ontwikkelen tot een volledig geïntegreerde agro-ecologische boerderij. Almario laat ons trots een plattegrond van de boerderij zien, waarop duidelijk is dat er goed is nagedacht over het ontwerp van de boerderij.

Op twee hectare wordt biologische rijst verbouwd en op de boerderij gemalen om volledig te voldoen aan de eisen voor biologische certificering. Terwijl Almario ons rondleidt door het huis, valt het ons op hoe aangenaam de omgeving is; je voelt de hitte van de zon nauwelijks omdat er schaduw wordt geboden door een grote verscheidenheid aan tropische fruit- en kokospalmbomen die verspreid in de tuin staan.

In een kleine serre ontmoeten we Joyse Salcedo die bezig is met het verplanten van zaailingen van verschillende soorten kruiden en sierplanten. Joyse komt uit de buurt en geeft leiding aan een team van vijf vrouwen die allemaal op de boerderij werken, met dezelfde Senoro Green Farm t-shirts aan. Op een whiteboard houdt Joyse nauwkeurig alle activiteiten bij, dus besluiten onze trainees haar te interviewen voor hun video.

“Om bijvoorbeeld te weten wanneer ik gezaaid heb, wanneer ik kan uitplanten, wanneer ik kan oogsten, hebben we een administratie nodig voor ons dagelijkse werk,” zegt Joyse. Hierdoor kunnen ze goed plannen en weten ze wanneer de verschillende gewassen klaar zijn om op de markt verkocht te worden.

De boerderij heeft een contract met een plaatselijk Italiaans restaurant om wekelijks 10 kilo basilicum te leveren, waarvoor 400-500 Filipijnse pesos per kilo (7-8 euro) wordt gevraagd. Het restaurant gebruikt de verse, biologische basilicumblaadjes om een heerlijke pesto van te maken. Thaise basilicumblaadjes worden wekelijks geleverd aan een Thais restaurant.

“Kruiden zoals basilicum zijn echt geweldig, omdat je ze maar één keer hoeft te planten en je dan zes maanden lang bladeren kunt oogsten, als je weet hoe je het gewas goed moet beheren,” vertrouwt Frances ons toe. “We verkopen ook lokaal gemaakte manden met zaailingen van vijf verschillende kruiden voor iedereen die zijn eigen kleine kruidentuin wil beginnen.”

De boerderij heeft kippen, eenden en een visvijver. De zemelen van de rijstmolen worden gebruikt als veevoer. De uitwerpselen van het pluimvee worden verzameld om wormen te voeden die vermicompost produceren, wat helpt om de grond in de groentetuinen gezond en vruchtbaar te houden. Het volledig hergebruiken van de middelen van de boerderij vormt de kern van de boerderij en vereist creativiteit bij het plannen en af en toe aanpassingen.

Hoewel het bijhouden van een administratie nuttig is voor elke boer, is het een must voor biologische boeren, zoals Almario uitlegt voor de camera.

“Het bijhouden van een register is nodig voor biologische landbouw om onze gewassen te kunnen volgen: waar ze vandaan komen, hoe ze zijn verbouwd, welke inputs we hebben gebruikt. Het is essentieel wanneer we certificering aanvragen bij een derde partij of PGS, participatief garantiesysteem, om onze producten biologisch te certificeren.”

Het verbaast ons dat Almario chemisch ingenieur is. Niet echt het profiel dat je verwacht van een biologische boer.

Jarenlang woonden en werkten Almario en zijn vrouw in de hoofdstad Manilla. “Het was zo’n stressvol werk en leven dat het zelfs mijn gezondheid aantastte. Toen ik op controle ging bij mijn dokter waren al mijn uitslagen gevaarlijk tegen de grens aan: hoge bloedsuikerspiegel en urinezuur …. De dokter schreef medicijnen voor, maar ik wilde ze niet innemen omdat ik wist dat ze mijn nieren zouden aantasten. Ik heb toen mijn levensstijl 180 graden veranderd omdat ik van mijn gezondheid houd en langer op deze wereld wil blijven.”

In een jaar tijd leerde Almario over biologische landbouw en besloot toen om zijn eigen boerderij op te zetten. “Sindsdien eet ik alleen nog maar biologisch voedsel. Ik ben een gezond mens geworden. Onlangs ben ik nog onderzocht en mijn gezondheid is verbeterd; God zij dank daarvoor.”

Nu ze in de veertig zijn, zijn Almario en Frances niet alleen ondernemende boeren, ze hebben ook verschillende verkooppunten opgezet om verse producten te verkopen, maar ook potten ingemaakte papaja, chili-olie en verfrissende sappen gemaakt van de kleine calamansi-vruchten (Filipijnse limoen), licht op smaak gebracht met kruiden, gember en kurkuma.

Het echtpaar heeft Senoro Green Farm ook omgetoverd tot een unieke leerplek voor studenten die geïnteresseerd zijn om ecologische of gecertificeerde biologische boeren te worden. Ze hebben net goedkeuring gekregen van de lokale autoriteiten om een officieel trainingscentrum op te zetten om jonge mensen te ondersteunen die een biologische boerderij willen beginnen, maar ook degenen die alleen maar willen leren over biologische landbouw.

En het gaat niet alleen om ecologische landbouw. De boerderij biedt ook een breed scala aan “boerderij ervaring” en “slow food ervaring” pakketten voor groepen of families voor 200 tot 600 pesos per persoon (3-10 euro), zoals gepresenteerd in hun promotiefolder.

Je kunt helpen met het verplanten van kruiden of groenten, dwergkokosnoten oogsten en genieten van het verfrissende kokoswater. Je kunt ook leren hoe je traditionele gerechten bereidt met inheems keukengerei en een traditionele kleipot. Een driegangendiner kan worden genuttigd in een bahay kubo, een traditioneel bamboe buitenhuis, waarbij het eten wordt gepresenteerd op bananenbladeren als borden.

Almario en Frances zijn er duidelijk in geslaagd om hun boerderij te ontwikkelen met respect voor het milieu en de traditionele cultuur. En ze zijn een inspiratie voor anderen geworden om agri-preneurs te worden. Soms is er een wake-up call nodig om mensen hun echte passie te laten ontdekken.

Nederlandse versie hieronder

Before any of our workshops where we train local organisations to produce quality farmer-to-farmer training videos, we visit the farmers where the local trainees will develop their videos over the next two weeks. This time, we are set to train four local organisations from different regions in the Philippines.

As the training is held at the EcoPark in Bacolod on Negros Island in the Western Visayas of the Philippines, two highly experienced organic farmers were identified beforehand with very diverse integrated farms not too far from the venue.

Pastor Jerry Dionson grew up in the northern part of Negros, a region dominated by sugarcane plantations. When he decided to start growing organic food about two decades ago, he moved to Bacolod, further south. Farmers ridiculed him because his rice fields yielded only half of what they were harvesting. Three years later, he had cut back on expenses and harvested more than others in the community. He currently is elected president of one of the local irrigation associations, with 179 members.

“Each family used to have 10 water buffaloes to prepare the fields and provide milk, but now they have machines and at most just one buffalo. Many buffaloes have also died, intoxicated by the glyphosate that farmers use to control weeds,� Pastor Jerry says.

In 2010, the law on organic agriculture was passed in the Philippines, giving due recognition to this alternative farming system. Since then, Pastor Jerry’s reputation has steadily grown and he has received numerous national awards. Farmers now do take him seriously.

From his farmhouse, surrounded by banana plants, coconut palm trees, mango and jackfruit trees, we walk on narrow ditches between the paddy fields that are close to being harvested, pass by a 350 square-metre fishpond, to then arrive at some mixed vegetable fields that are on slightly higher ground.

“It is not just about refraining from the use of pesticides, herbicides and chemical fertilisers, but also to ensure that the family has healthy and diverse food throughout the year,� says Pastor Jerry.

Pastor Jerry hosts intern agriculture students from the  University of Negros Occidental – Recoletos. In one of his rice fields the students, as well as on occasion other fellow farmers, take part in his farmer field school where they learn to observe the effect of various home-made fermented liquid fertilisers made from crop, animal and fish waste.

Organic farming should not be about replacing chemical inputs with commercial organic inputs while continuing to spend a lot of money on them. In fact, while Pastor Jerry takes us on a tour on his farm, it becomes clear how all natural problems can be solved by natural solutions that are freely available. That is, if one has the right knowledge.

In one of the fields, our attention is drawn to two palm leaf fronds of which the bottoms stick out above the rice plants. In many countries, I have seen organic farmers placing sticks in their rice fields to attract birds, which eat caterpillars chewing away the leaves of rice plants. Never taking something for granted when seeing something unusual in a farmers’ field, I enquire about it.

“These are to control rats,� Pastor Jerry says.

“Just those two leaf fronds do the job?� I ask a little puzzled, “and the rats don’t move to other parts of the field?�

“We place the leaf fronds there where we have observed rat damage. Once we have inserted them in the soil, the rats don’t come back. They really don’t like those leaf fronds. Don’t ask me why, but this is local knowledge that I learned from elderly farmers. And it works.�

A little further, we observe small pinkish balls on the stem of one of the rice plants. They appear to be the egg masses of the infamous golden apple snail that causes serious damage to young rice seedlings. The biology and ecology of this pest is still little studied.

Native to South America, golden apple snails with their orange-yellow flesh were introduced in the Philippines between 1982 and 1984, with the intention to serve as a source of protein for low-income Filipino farmers. However, already by 1986 it became apparent that the snails thrived so prolifically in irrigated paddy fields that they became a major pest for rice farmers. Again, one of the solutions is found in nature.

Integrated rice-duck systems have a long tradition in Asia, but have had a major decline with the introduction of pesticides and herbicides since the 1960s. With the increased interest in organic rice, this integrated system is up for a revival.

Young, 3-week old ducks are released in rice fields about a week after transplanting or three weeks after direct sowing. The ducks feed on insects, such as rice planthoppers and leafrollers, as well as on small golden apple snails. Ducks control weeds and their droppings fertilise the field, resulting in better growth and yield. As a bonus, farmers can reduce their expenses for feed while the duck meat quality improves. Current research has also shown that the continuous puddling by ducks between rice plants helps to reduce methane emissions, an important greenhouse gas.

It is great that we can work with highly motivated, local partners and experienced organic farmers who are willing to share their knowledge and experience to develop some new videos in the years to come.

Photo credit: the first photograph is by John Samuels.

Natuurlijke oplossingen

Voorafgaand aan elk van onze workshops waar we lokale organisaties opleiden om boerentrainingsvideo’s te maken, bezoeken we boeren waar de lokale trainees de komende twee weken hun video’s zullen ontwikkelen. Deze keer trainen we vier lokale organisaties uit verschillende regio’s van de Filipijnen.

Omdat de training wordt gehouden in het EcoPark in Bacalod op Negros eiland in de Visayas, de centrale regio van de Filipijnen, zijn vooraf twee zeer ervaren biologische boeren geïdentificeerd met zeer diverse, geïntegreerde boerderijen, niet ver van de locatie.

Pastor Jerry Dionson groeide op in het noordelijke deel van Negros, een regio die gedomineerd wordt door suikerrietplantages. Toen hij zo’n twintig jaar geleden besloot om biologisch voedsel te gaan verbouwen, verhuisde hij naar Bacalod, meer naar het zuiden. Boeren maakten hem belachelijk omdat zijn rijstvelden maar de helft opbrachten van wat zij oogstten. Drie jaar later had hij op zijn uitgaven bezuinigd en meer geoogst dan anderen in de gemeenschap. Nu is hij gekozen tot voorzitter van een van de plaatselijke irrigatieverenigingen, met 179 leden.

“Elke familie had vroeger 10 waterbuffels om de velden te bewerken en voor hun melk, maar nu hebben ze machines en hooguit één buffel. Veel buffels zijn ook gestorven, bedwelmd door het glyfosaat dat boeren gebruiken om onkruid te bestrijden,” zegt pastor Jerry.

In 2010 werd de wet op biologische landbouw in de Filipijnen aangenomen, waardoor dit alternatieve landbouwsysteem de nodige erkenning kreeg. Sindsdien is de reputatie van pastor Jerry gestaag gegroeid en heeft hij talloze nationale prijzen ontvangen. Boeren nemen hem nu serieus.

“Het gaat niet alleen om het afzien van het gebruik van pesticiden, herbiciden en kunstmest, maar ook om ervoor te zorgen dat de familie het hele jaar door gezond en gevarieerd voedsel heeft,” zegt pastor Jerry.

Pastor Jerry is gastheer voor landbouwstudenten van de University of Negros Occidental – Recoletos. In een van zijn rijstvelden nemen de studenten, en af en toe ook andere collega-boeren, deel aan zijn boerenveldschool waar ze het effect leren observeren van verschillende zelfgemaakte gefermenteerde vloeibare meststoffen gemaakt van gewas-, dier- en visafval.

Biologische landbouw moet niet gaan over het vervangen van chemische middelen door commerciële, biologische middelen terwijl je er veel geld aan blijft uitgeven. In feite, terwijl pastor Jerry ons meeneemt op een rondleiding op zijn boerderij, wordt het duidelijk hoe alle natuurlijke problemen kunnen worden opgelost door natuurlijke oplossingen die kosteloos beschikbaar zijn. Tenminste, als je de juiste kennis hebt.

In een van de velden wordt onze aandacht getrokken door twee takken van palmbladeren waarvan de onderkant boven de rijstplanten uitsteekt. In veel landen heb ik gezien dat biologische boeren stokken in hun rijstvelden plaatsen om vogels aan te trekken, die rupsen eten die de bladeren van de rijstplanten wegvreten. Als ik iets ongewoons zie in het veld van een boer, neem ik dat nooit voor lief en vraag ernaar.

“Deze zijn om ratten te bestrijden,” zegt Pastor Jerry.

“Alleen die twee bladertakken doen het werk,” vraag ik een beetje verbaasd, “en de ratten verhuizen niet naar andere delen van het veld?”.

“We plaatsen de bladertakken daar waar we schade door ratten hebben waargenomen. Als we ze eenmaal in de grond hebben gestopt, komen de ratten niet meer terug. Ze houden echt niet van die bladertakken. Vraag me niet waarom, maar dit is lokale kennis die ik van oudere boeren heb geleerd. En het werkt.”

Iets verderop zien we kleine roze bolletjes op de stengel van één van de rijstplanten. Het blijken eiermassa’s te zijn van de beruchte gouden appelslak die ernstige schade toebrengt aan jonge rijstplantjes. De biologie en ecologie van deze plaag is nog weinig bestudeerd.

De grote, gouden appelslakken met hun oranje-gele vlees, die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komen, werden tussen 1982 en 1984 in de Filippijnen geïntroduceerd met de bedoeling om als eiwitbron te dienen voor Filipijnse boeren met een laag inkomen. Maar al in 1986 werd duidelijk dat de slakken zo goed gedijden in geïrrigeerde rijstvelden dat ze een grote plaag werden voor rijstboeren. Opnieuw is een van de oplossingen te vinden in de natuur.

Geïntegreerde rijst-eend systemen hebben een lange traditie in Azië, maar hebben een grote terugval gehad door de introductie van pesticiden en herbiciden sinds de jaren 1960. Met de toegenomen belangstelling voor biologische rijst is dit geïntegreerde systeem toe aan een heropleving.

Jonge, drie weken oude eenden worden in de rijstvelden losgelaten als de plantjes minstens drie weken oud zijn. De eenden voeden zich met insecten en kleine gouden appelslakken. Eenden beheersen onkruid en hun uitwerpselen bemesten het veld, wat resulteert in een betere groei en opbrengst. Als bonus kunnen boeren hun uitgaven voor voer verlagen, terwijl de kwaliteit van het eenden vlees verbetert. Huidig onderzoek heeft tevens aangetoond dat het continue poelen door eenden tussen de rijstplanten helpt om de uitstoot van methaan, een belangrijk broeikasgas, te verminderen.

Het is geweldig dat we kunnen samenwerken met zeer gemotiveerde, lokale partners en ervaren biologische boeren die bereid zijn om hun kennis en ervaring te delen om de komende jaren een aantal nieuwe video’s te ontwikkelen.

Nederlandse versie hieronder

In Ecuador, as in many other countries, the rural exodus of men to cities and abroad, in search of work, imposes new duties and responsibilities on the women who are left behind. Besides having to look after their households, they now are also left to manage the farm and sell their produce. For indigenous women, this poses special challenges because so many men have left, and until recently the women held few formal positions of leadership. Without the necessary confidence and proper skills to negotiate prices with middlemen these women continue to be exploited and forced to live in poverty.

As Marcella, Jeff and I visited the NGO EkoRural in Quito in 2022 to meet with the director Ross Borja and scientific advisor, Pedro Oyarzun, it was encouraging to hear how things are gradually changing thanks to many years of support by local organisations, backed by a growing pressure of the international community to advance women’s rights and consider gender in all their activities. For rural women to grow confidence and strengthen their agency, getting organised into women’s associations is crucial. To nurture future women leaders this can best happen when they are given a safe space.

When women grow food without agrochemicals this makes them stand out from other food sellers in the cities, and many urban clients are willing to pay an extra price for healthy food. “But without the necessary skills and loaded with the historic mistreatment, indigenous women have little chance in conventional food markets to sell their produce at a fair price,� says Ross.

She explains that for a decade, EkoRural has been helping indigenous and mestizos smallholder farmers to sell their produce and build a client base in urban centres by establishing new dedicated agroecological markets at family planning centres. “As only women with children come to the health centres and most of the doctors are also women, this has offered a relaxed environment for indigenous rural women to gradually develop their skills and confidence,� says Ross. Once a week the women set up their stalls in the garage of the family planning centres.

EkoRural has also supported workshops where the women doctors together with their patients and farmers learn about food and nutrition. The link between healthy food and human health is an obvious one, but using urban family planning centres to create a market for disadvantaged rural women is something I had never heard of before: truly an innovative approach that at the same time helps create a relationship between food producers and consumers.

That this approach is bearing fruit has been proven by the past two years of the covid pandemic. While the lockdown closed down these new markets, the urban consumers, including the doctors, have established such good relations with the rural women that they continue to buy their produce by placing orders on the phone or social media. Not all of the indigenous women are familiar with digital communication, but their children are.

Another example of EkoRural’s concern for rural women is the initiative to sell agroecological products at the Casa de la Mujer in Riobamba. This initiative allowed not only to sell but also for young rural women to come into contact with gender issues and leadership at the provincial and national levels and to experience leadership roles in this organisation.

When attention to gender is taken seriously and with the necessary creativity and investment in building rural women’s organisations, it is possible to establish alternative food networks. Gradually and in a supportive environment, indigenous women can gain the necessary skills and confidence to earn a decent livelihood in the absence of men.

Related Agro-Insight blogs

Marketing something nice

Strawberry fields once again

Acknowledgements

Ross Borja from EkoRural kindly commented on an earlier draft and shared photos on the markets at family planning centres. The visit in Ecuador to film various farmer-to-farmer training videos, including the one on “Inspiring women leaders� was made possible with the kind support of the Collaborative Crop Research Program (CCRP) of the McKnight Foundation.

Een veilige ruimte voor vrouwen

In Ecuador, net als in veel andere landen, legt de plattelandsvlucht van mannen naar de steden en het buitenland, op zoek naar werk, nieuwe plichten en verantwoordelijkheden op aan de vrouwen die achterblijven. Naast het huishouden moeten ze nu ook de boerderij beheren en hun producten verkopen. Voor inheemse vrouwen brengt dit speciale uitdagingen met zich mee omdat er zoveel mannen zijn vertrokken en de vrouwen tot voor kort weinig formele leiderschapsposities bekleedden. Zonder het nodige zelfvertrouwen en de juiste vaardigheden om met tussenhandelaren over prijzen te onderhandelen, worden deze vrouwen nog steeds uitgebuit en gedwongen om in armoede te leven.

Toen Marcella, Jeff en ik in 2022 een bezoek brachten aan de NGO EkoRural in Quito voor een ontmoeting met de directeur Ross Borja en wetenschappelijk adviseur Pedro Oyarzun, was het bemoedigend om te horen hoe dingen geleidelijk veranderen dankzij de jarenlange steun van lokale organisaties, gesteund door een groeiende druk van de internationale gemeenschap om vrouwenrechten te bevorderen en rekening te houden met gender in al hun activiteiten. Om vrouwen op het platteland meer zelfvertrouwen te geven en hun invloed te versterken, is het van cruciaal belang dat ze zich organiseren in vrouwenorganisaties. Om toekomstige vrouwelijke leiders op te voeden kan dit het beste gebeuren als ze een veilige ruimte krijgen.

Wanneer vrouwen voedsel verbouwen zonder landbouwchemicaliën, onderscheiden ze zich van andere voedselverkopers in de steden en veel klanten in de steden zijn bereid om een extra prijs te betalen voor gezond voedsel. “Maar zonder de benodigde vaardigheden en beladen met de historische mishandeling, hebben inheemse vrouwen weinig kans op conventionele voedselmarkten om hun producten tegen een eerlijke prijs te verkopen,” zegt Ross.

Ze legt uit dat EkoRural al tien jaar lang kleine inheemse en mestiezenboeren helpt om hun producten te verkopen en een klantenbestand op te bouwen in stedelijke centra door nieuwe speciale agro-ecologische markten op te zetten bij centra voor gezinsplanning. “Aangezien alleen vrouwen met kinderen naar de gezondheidscentra komen en de meeste dokters ook vrouwen zijn, bood dit een ontspannen omgeving voor inheemse plattelandsvrouwen om geleidelijk hun vaardigheden en zelfvertrouwen te ontwikkelen,” zegt Ross. Eens per week zetten de vrouwen hun kraampjes op in de garage van de gezinsplanningscentra.

EkoRural heeft ook workshops ondersteund waar de vrouwelijke artsen samen met hun patiënten en boeren leren over voeding. Het verband tussen gezonde voeding en menselijke gezondheid ligt voor de hand, maar het gebruik van stedelijke centra voor gezinsplanning om een markt te creëren voor kansarme plattelandsvrouwen is iets waar ik nog nooit van had gehoord: echt een innovatieve aanpak die tegelijkertijd helpt een relatie te creëren tussen voedselproducenten en consumenten.

Dat deze aanpak vruchten afwerpt, hebben de afgelopen twee jaar van de covidepandemie wel bewezen. Terwijl deze nieuwe markten door de lockdown werden gesloten, hebben de stedelijke consumenten, waaronder de artsen, zo’n goede relatie opgebouwd met de plattelandsvrouwen dat ze hun producten blijven kopen door bestellingen te plaatsen via de telefoon of sociale media. Niet alle inheemse vrouwen zijn bekend met digitale communicatie, maar hun kinderen wel.

Een ander voorbeeld van EkoRural’s aandacht voor plattelandsvrouwen is het initiatief om agro-ecologische producten te verkopen in het Casa de la Mujer (“Huis van de Vrouwenâ€�) in Riobamba. Dit initiatief maakte het niet alleen mogelijk om te verkopen, maar ook om jonge plattelandsvrouwen in contact te brengen met genderkwesties en leiderschap op provinciaal en nationaal niveau en om leiderschapsrollen in deze organisatie te ervaren.

Wanneer aandacht voor gender serieus wordt genomen en met de nodige creativiteit en investeringen in het versterken van vrouwenorganisaties op het platteland, is het mogelijk om alternatieve voedselnetwerken op te zetten. Geleidelijk aan en in een ondersteunende omgeving kunnen inheemse vrouwen de nodige vaardigheden en zelfvertrouwen verwerven om een fatsoenlijk inkomen te verdienen in afwezigheid van hun mannen.