Vea la versión en español a continuación
If a drier world needs more water, we may have to plant it ourselves. So, last week I took a course on how to do that. It was taught by my friends at Agroecología y Fe, a Bolivian NGO, which is doing applied, practical research on ways to plant and harvest water.
As we learned on the course, if the land is gently sloping, 0 to 6%, and if the bedrock is made of soft stone, rainwater can soak into it. The mountain slopes above the valleys of Cochabamba are made of soft, sedimentary rock, especially sandstone and shale. Many of the aquifers are short, just a few kilometers. Water that permeates the bedrock may emerge as a spring not far downhill. And the slower the water runs off the land, the more moisture sinks in.
The NGO’s name means “Agroecology and Faith.” And it must have taken a leap of faith eight years ago when they began to convince the people of the village of Chacapaya, Sipe, about an hour and a half from the city of Cochabamba, that there was a way to “plant water,” for their homes and gardens.
Marcelina Alarcón and Freddy Vargas, who are both agronomists with Agroecology and Faith, had worked with the community for years, on agroecological gardening projects. Still, it took a year to convince the people that there was a way to bring in more water. It was only after the local people saw that their springs and streams were starting to dry up, that they eventually agreed to try planting water.
They started by observing their land, hiking uphill from the springs. The oldest people, who knew the land well, showed Marcelina and Freddy were the water soaked in, or at least, where it used to soak in, before most of the vegetation had been removed by grazing animals and by cutting firewood.
They identified a plateau above the village, with five long, gently sloping depressions. In one of these places, called San Francisco, they dug shallow trenches with small machinery to slow the water. The community members also met to sign a document promising that in San Francisco they would not:
- Graze livestock
- Cut firewood
- Burn vegetation, or
- Plow up land for farming
As I learned from Germán Vargas, Freddy’s brother and the coordinator of Agroecology and Faith, those four commitments are the key to planting water. It sounds like a lot to ask, but Bolivians are now cooking with natural gas, even in the countryside, so firewood is less important. Children are going to school and don’t have time to herd sheep and goats. Many families have moved to the city, or commute there to work. They may still come home to plant crops, but are less interested in plowing up remote land for new fields. All of this means that there is less pressure on marginal lands, and an opportunity to use them to generate water.
When the course participants visited San Francisco, most of the water infiltration trenches were still holding water, even though it had not rained for weeks. It was hard to believe that just seven years earlier, this land had been bare, hardpacked soil. Now it was covered with native plants. Small trees were growing, not just the qhewiñas that the people had planted recently, but other species that were sprouting on their own, like khishwara, as well as brush, and grasses, including needle grass. Reforestation has worked so well that in January of 2024, the community dedicated another of their highland pastures to planting water.
Below San Francisco, there is a steep rocky slope, and at the base of that, a small spring that collects water from the plateau. When we saw the spring, it was gushing with clear water. Freddy explained that in 2017 this spring produced 2.3 liters of water per second. Every year it varied, with the rainfall, but the spring tended to hold more water every year. In 2024 it was running at about 5 liters per second, twice as much water in seven years.
The water from the spring feeds a stream that passes through Chacapaya, and the community has built tanks and tubes to distribute the water for drinking, irrigation and for livestock. Fortunately, the water benefits two communities. Below Chacapaya, the water flows into the River Pancuruma, which is dry most of the year. However, there is water just below the surface, where the residents of Chawarani, a neighborhood of the small city of Sipe Sipe, had dug a shallow well into the riverbed. Thanks in part to the water running off of San Francisco, the well is full of clear, clean water.
In 2023, donors helped pay for a large water tank (about 830,000 liters) in Chawarani, now filled by a solar pump, serving the community. The local people provided the labor and local materials for the project.
In these times when everything seems to be going wrong, I was glad to see that water can be managed creatively. This is a first experience, and yes, it has outside funding, but it’s proof of concept. Communities in other semi-arid parts of the world with degraded pasture on sloping land have an opportunity to use damaged lands to plant and harvest water. This is important in a warmer, drier world.
Acknowledgements
Thanks to Ing. Germán Vargas, Ing. Marcelina Alarcón, and Ing. Freddy Vargas, who all work at Agroecología y Fe, for offering an excellent course, and for the inspiring work they do. This work is supported by Misereor, Trees for All, Wilde Ganzen Foundation, Helvetas, and Fundación Samay. Thanks also to Germán Vargas, Paul Van Mele, and Clara Bentley for reading and commenting on a previous version of this story.
Photos
The top photo is courtesy of Germán Vargas. The others are by Jeff Bentley.
Scientific names
Qhewiña is Polylepis spp. Khishwara is Buddleja spp. Needle grass is Stipa ichu.
Related Agro-Insight blogs
Related videos
Living windbreaks to protect the soil
SEMBRAR AGUA
Por Jeff Bentley, 5 de mayo del 2024
Si un mundo más seco necesita más agua, quizá tengamos que sembrarla. La semana pasada asistí a un curso sobre cómo hacerlo. Lo impartieron mis amigos de Agroecología y Fe, una ONG boliviana que hace investigación aplicada y práctica sobre cómo sembrar, criar y cosechar agua.
Como aprendimos en el curso, si el terreno tiene una pendiente suave, del 0 al 6%, y si la piedra madre es blanda, el agua de lluvia puede infiltrarse. Las faldas de la cordillera alrededor de los valles de Cochabamba son de roca sedimentaria blanda, sobre todo arenisca y lutita. Muchos de los acuíferos son cortos, de unos pocos kilómetros. El agua que penetra la roca puede brotar en un manantial no muy lejos, cuesta abajo. Y si el agua corre más lento sobre la tierra, se infiltra más.
Los de la ONG Agroecología y Fe realmente mostraron algo de fe hace ocho años, cuando empezaron a convencer a los comuneros de Chacapaya, Sipe, a una hora y media de la ciudad de Cochabamba, de que había una forma de sembrar agua, para sus hogares y sus huertos.
Marcelina Alarcón y Freddy Vargas, ambos agrónomos de Agroecología y Fe, llevaban años trabajando con la comunidad en proyectos de huertos agroecológicos. Aun así, les costó un año convencer a la gente de que había una forma de traer más agua. Sólo después de que la gente viera que sus vertientes y ríos empezaban a secarse, quedaron en intentar sembrar y criar agua.
Empezaron por observar sus tierras, desplazándose cuesta arriba desde las vertientes. Los más ancianos, que conocían bien la tierra, mostraron a Marcelina y Freddy dónde se infiltraba el agua, o al menos, dónde solía infiltrarse, antes de que casi toda la vegetación había sido eliminada por el pastoreo y por la tala de leña.
Identificaron una meseta por encima de la comunidad, con cinco depresiones alargadas y suavemente inclinadas. En uno de estos lugares, llamado San Francisco, cavaron zanjas poco profundas con pequeña maquinaria para frenar el agua. Los miembros de la comunidad también se reunieron para firmar un documento en el que prometían que en San Francisco no harían lo siguiente:
- Pastorear animales
- Cortar leña
- Quemar vegetación, o
- Habilitar terreno para cultivos
Según aprendí de Germán Vargas, hermano de Freddy y coordinador de Agroecología y Fe, esos cuatro compromisos son la clave para sembrar agua. Parece mucho pedir, pero ahora los bolivianos cocinan con gas natural, incluso en el campo, así que la leña es menos importante. Los niños van a la escuela y no tienen tiempo para pastorear ovejas y cabras. Muchas familias se han trasladado a la ciudad o van allí para trabajar. A veces vuelven a sus lugares de origen para sembrar, pero están menos interesados en preparar tierras remotas para crear nuevas chacras. Todo esto significa que hay menos presión sobre las tierras marginales, lo cual es una oportunidad de usarlas para generar agua.
Cuando los participantes del curso visitaron San Francisco, la mayoría de las zanjas de infiltración todavía tenían agua, a pesar de que hacía semanas que no llovía. Era difícil creer que sólo siete años antes, esta tierra había sido un suelo desnudo y duro. Ahora estaba cubierto de plantas nativas. Crecían pequeños árboles, no sólo las qhewiñas que la gente había plantado recientemente, sino otras especies que habían nacido por sí solas, como el khishwara, y las t’olas (arbustos nativos), pastos, y la paja brava, La reforestación ha funcionado tan bien que, en enero de 2024, la comunidad dedicó otro de sus pastizales de altura a la siembra de agua.
Debajo de San Francisco hay una inclinación rocosa y, en su base, una pequeña vertiente que se alimenta con el agua de la meseta. Cuando vimos la vertiente, manaba un chorro de agua cristalina. Freddy nos explicó que en 2017 esta vertiente daba 2,3 litros de agua por segundo. Cada año variaba, con las lluvias, pero la vertiente tendía a tener más agua cada año. En 2024 llevaba unos 5 litros por segundo, el doble de agua hace siete años.
El agua de esta vertiente pasa por Chacapaya, donde la comunidad ha construido reservorios y un sistema de distribución en tubería para agua potable, riego y para animales domésticos. Felizmente, el agua beneficia a dos comunidades. Más abajo de Chacapaya, el agua desemboca en el Río Pancuruma, que está seco la mayor parte del año. Sin embargo, hay agua justo debajo de la superficie, donde los vecinos de Chawarani, un vecindario de la pequeña ciudad de Sipe, había excavado un pozo poco profundo, una galería filtrante, en el lecho del río. Gracias en parte al agua que fluye desde San Francisco, el pozo está lleno de agua cristalina y limpia.
En 2023, los donantes ayudaron a costear un gran depósito de agua (unos 830.000 litros) en Chawarani, que ahora se llena con una bomba solar y sirve a la comunidad. La población local aportó la mano de obra y los materiales locales para el proyecto.
En estos tiempos en que todo parece estar mal, me alegró ver que el agua puede manejarse de forma creativa. Se trata de una primera experiencia, y sí, tiene financiamiento externo, pero es una prueba de concepto. Los pueblos de otras zonas semiáridas del mundo con pastizales degradados en altura tienen la oportunidad de usar los terrenos dañados para sembrar y cosechar agua. Esto es importante en un mundo más caliente y más seco.
Agradecimientos
Gracias al Ing. Germán Vargas, Ing. Marcelina Alarcón, y al Ing. Freddy Vargas, quienes trabajan en Agroecología y Fe, por ofrecer un excelente curso, y por el inspirador trabajo que realizan. Este trabajo es apoyado por Misereor, Trees for All, Fundación Wilde Ganzen, Helvetas, y Fundación Samay. Gracias también a Germán Vargas, Paul Van Mele y Clara Bentley por leer y comentar una versión anterior de este artículo.
Fotos
La primera foto es cortesía de Germán Vargas. Las demás son de Jeff Bentley.
Nombres científicos
Qhewiña es Polylepis spp. Khishwara es Buddleja spp. Paja brava es Stipa ichu.
Previamente en el blog de Agro-Insight
Lo que cuenta en la agroecología
Videos relevantes
Barreras vivas para proteger el suelo
Scaling the Slow Food movement in Kenya
Nederlandse versie hieronder
Since 2018, the non-profit organisation Access Agriculture, which I co-founded over a decade ago with two friends from the U.K., has been supporting young people to set up or expand their existing rural enterprise in support of ecological food systems. By now, we have a network of over 240 young entrepreneurs in 15 African countries and India who regularly screen training videos in schools and rural communities. I have had the pleasure to document the experiences of some of them.
Elphas became part of Access Agriculture’s network of young Entrepreneurs for Rural Access (ERAs) in 2021, after he joined Slow Food Kenya. From around 2019 however, long before receiving a solar-powered smart projector, Elphas was already screening Access Agriculture videos to train farmers.
The videos Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala and Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi convinced farmers that food sovereignty starts with becoming guardians of traditional crop varieties. “The experience was so interesting, because when farmers see farmers from other countries, they are so excited. It gives them extra motivation,” Elphas says.
“Slow Food Kenya has five strategic areas and one of them is Food Biodiversity and Agroecology, for which we have benefited a lot from Access Agriculture work. The videos have played a vital role in our work,” says Elphas. In 2022, he established 30 new community and school gardens and trained people in the concept and principles of agroecology. In 2023, another 35 gardens were established. Over two years, Elphas trained nearly 300 pupils, and more than 1,440 adults of whom 31% were youth and 62% were women.
Farmers are eager to have their own copies of the videos, so Elphas also sells preloaded flash drives and DVDs, which cost 50 Kenyan Shillings (about 0.30 Euro). For each video loaded he charges an extra 20 Kenyan Shillings (about 0.12 Euro).
One of his main clients is the network organisation Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya which includes 65 civil society organisations. They often request Elphas to screen Access Agriculture videos during meetings and training of trainers’ sessions for which he charges 3,500 Kenyan Shillings (about 25 Euros). With the smart projector he also shows PowerPoint presentations and videos that are made by the client.
Using the smart projector, Elphas strengthens the capacities of local organisations to conserve their biodiversity and cultural heritage. Along with the videos on Farmers’ rights to seed, he has also screened the videos on Community seed banks and Collecting traditional varieties, featuring farmers from India. Inspired by these videos, already 24 community seed banks had been established in Kenya by end 2023.
One of these seed banks was created by the Belacom women group in Gilgil, at about 130 kilometres northwest of Nairobi. The group has 15 women who take pride in growing, conserving, selling and exchanging seed of a wide range of crops, such as black nightshade, spider plant, Russian comfrey, kales, spinach, amaranth and pumpkin leaves, and cassava cuttings. Together with like-minded organisations, the women from the community seed bank sell their seed and agroecological produce at the weekly Gilgil Earth Market, which is part of the global network of Earth Markets—farmers’ markets that follow Slow Food principles.
Slow Food Earth Markets are operated and managed by the producers themselves. No middlemen are involved. Besides selling and buying of fresh, healthy, diverse and indigenous produce, Earth Markets are a place for dialogue, exchange and sharing of information. To strengthen the knowledge and skills of local organisations involved in Earth Markets, Elphas has been screening training videos related to food marketing, such as the ones that were developed with farmers in Latin America on How to sell ecological food, Creating agroecological markets and A participatory guarantee system.
As farmers are interested in producing food without chemicals, Elphas starts each session by browsing the Access Agriculture video library on the projector and letting the farmers choose which videos they want to watch.
When the 20 members of the Kahua-ini community garden group from Wanyororo saw how farmers in India made their own Good microbes for plants and soil, they started producing their own solution of good microbes. By watching videos and putting what they learned into practice, Mungai and fellow members learned to improve their soil fertility, increased crop production, diversified their farms and are now earning good money from the sales of organic farm produce at the Slow Food Nakuru Earth market. Mungai also started selling bottles with solution of good microbes. But these are not the only testimonies from such groups.
After watching the video Organic biofertilizer in liquid and solid form, the 18 members of the Bee My Partner youth group in Njoro decided to produce solid biofertiliser at the onset of each planting season. They package and sell their biofertiliser in their village and even in neighbouring counties. Their thriving business has earned them respect in their community and completely changed their attitude towards agriculture. They have invested the money earned in beekeeping and fish ponds.
In early 2023, Pendo Internationale engaged Elphas to screen Access Agriculture videos to schools in Nakuru County, for which he was paid 145,000 Kenyan Shillings (about 1,100 Euros). Elphas trained hundreds of children in Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School and St Brenda Secondary School, amongst others.
The video Teaching agroecology in schools, which was produced in Peru, Latin America, was of particular interest to the schools in Kenya as it shows how schools in different parts of the world celebrate and educate young children on local food culture. “The video emphasises the importance of valuing local culture and encourages a healthy lifestyle by including topics on farming and traditional food in the school curriculum. The video encourages learners to take agriculture as a career rather than see it as a punishment. The video has improved pupils of all ages from different schools to engage in creative classes to make drawings, poems, and songs about ecological farming and healthy food,” says Elphas.
To counter the degradation of indigenous peoples’ food systems, Slow Food International, Slow Food Uganda and Slow Food Kenya organised a Regional Academy for Trainers on Agroecological and Indigenous Peoples’ Food Systems in 2023.
The six-month initiative was designed by indigenous peoples for indigenous peoples. As Elphas was one of the trainers, he had a chance to physically meet other Access Agriculture ERAs from Uganda and Tanzania, who are also members of the Slow Food movement.
As the coordinator of the Slow Food Youth Network in Kenya and communication person for the same network in Africa, Elphas has a clear view of what is needed in future: “The government extension service in Kenya is decentralised and heavily supported by multinationals such as Syngenta. Therefore, many government extension workers only promote seed and agrochemicals from companies. We need more training in ecological farming. Kenya needs more ERAs like myself and more smart projectors, so that Access Agriculture videos can offer a counterweight.”
Related Agro-Insight blog
De Slow Food-beweging uitbreiden in Kenia
Sinds 2018 ondersteunt de non-profitorganisatie Access Agriculture, die ik meer dan tien jaar geleden samen met twee vrienden uit Engeland heb opgericht, jonge mensen bij het opzetten of uitbreiden van hun bestaande rurale onderneming ter ondersteuning van ecologische voedselsystemen. Inmiddels hebben we een netwerk van meer dan 240 jonge ondernemers in 15 Afrikaanse landen en India die regelmatig trainingsvideo’s vertonen in scholen en plattelandsgemeenschappen. Ik heb het genoegen gehad om de ervaringen van een aantal van hen te documenteren.
Elphas werd in 2021 lid van het Access Agriculture netwerk van jonge ondernemers (ERA’s), nadat hij zich had aangesloten bij Slow Food Kenia. Vanaf ongeveer 2019 echter, lang voordat hij een op zonne-energie werkende smart projector kreeg, vertoonde Elphas al Access Agriculture-video’s om boeren te trainen.
De video’s Farmers’ rights to seed: experiences from Guatemala en Farmers’ rights to seed: experiences from Malawi overtuigden boeren ervan dat voedselsoevereiniteit begint met het bewaken van traditionele gewasvariëteiten. “De ervaring was zo interessant, want als boeren boeren uit andere landen zien, zijn ze zo enthousiast. Het geeft ze extra motivatie,” zegt Elphas.
“Slow Food Kenia heeft vijf strategische gebieden en een daarvan is voedselbiodiversiteit en agro-ecologie, waarvoor we veel baat hebben gehad bij het werk van Access Agriculture. De video’s hebben een cruciale rol gespeeld in ons werk,” zegt Elphas. In 2022 heeft hij 30 nieuwe gemeenschaps- en schooltuinen opgezet en mensen opgeleid in het concept en de principes van agroecologie. In 2023 werden nog eens 35 tuinen aangelegd. In twee jaar tijd trainde Elphas bijna 300 leerlingen en meer dan 1.440 volwassenen, waarvan 31% jongeren en 62% vrouwen.
Boeren willen graag hun eigen kopieën van de video’s, dus verkoopt Elphas ook vooraf geladen flashdrives en dvd’s, die 50 Keniaanse Shillings (ongeveer 0,30 euro) kosten. Voor elke geladen video rekent hij 20 Keniaanse Shilling (ongeveer 0,12 euro) extra.
Een van zijn belangrijkste klanten is de netwerkorganisatie Participatory Ecological Land Use Management (PELUM) Kenya, die 65 maatschappelijke organisaties omvat. Zij vragen Elphas vaak om Access Agriculture video’s te vertonen tijdens vergaderingen en trainingen van trainers. Hiervoor rekent hij 3.500 Keniaanse Shilling (ongeveer 25 euro). Met de smart projector toont hij ook PowerPoint-presentaties en video’s die door de klant zijn gemaakt.
Met behulp van de smart projector versterkt Elphas de capaciteiten van lokale organisaties om hun biodiversiteit en cultureel erfgoed te behouden. Naast de video’s over het recht van boeren op zaad, heeft hij ook de video’s Community seed banks en Collecting traditional varieties vertoond. Geïnspireerd door deze video’s waren er eind 2023 al 24 gemeenschapszaadbanken opgericht in Kenia.
Een van deze zaadbanken is opgezet door de Belacom vrouwengroep in Gilgil, ongeveer 130 kilometer ten noordwesten van Nairobi. De groep bestaat uit 15 vrouwen die trots zijn op het kweken, conserveren, verkopen en uitwisselen van zaad van een breed scala aan gewassen, zoals zwarte nachtschade, spinrag, Russische smeerwortel, boerenkool, spinazie, amarant en pompoenbladeren, en cassave stekjes. Samen met gelijkgestemde organisaties verkopen de vrouwen van de gemeenschapszaadbank hun zaden en agro-ecologische producten op de wekelijkse Gilgil Earth Market, die deel uitmaakt van het wereldwijde netwerk van Earth Markets-boerenmarkten die de Slow Food-principes volgen.
Slow Food Earth Markets worden gerund en beheerd door de producenten zelf. Er zijn geen tussenpersonen bij betrokken. Naast het verkopen en kopen van verse, gezonde, diverse en inheemse producten, zijn de Earth Markets een plek voor dialoog, uitwisseling en het delen van informatie. Om de kennis en vaardigheden van lokale organisaties die betrokken zijn bij Earth Markets te versterken, heeft Elphas trainingsvideo’s over voedselmarketing vertoond, zoals de video’s die samen met boeren in Latijns-Amerika zijn ontwikkeld over How to sell ecological food, Creating agroecological markets en A participatory guarantee system.
Omdat de boeren geïnteresseerd zijn in het produceren van voedsel zonder chemicaliën, begint Elphas elke sessie met het doorbladeren van de Access Agriculture videobibliotheek op de projector en laat ze de boeren kiezen welke video’s ze willen bekijken.
Toen de 20 leden van de Kahua-ini gemeenschapstuingroep uit Wanyororo zagen hoe boeren in India hun eigen goede microben voor planten en bodem maakten (Good microbes for plants and soil), begonnen ze hun eigen goede microben te maken. Door video’s te bekijken en wat ze leerden in de praktijk te brengen, leerden Mungai en zijn medeleden de vruchtbaarheid van hun grond te verbeteren, de productie van gewassen te verhogen, hun boerderijen te diversifiëren. Ze verdienen nu goed geld aan de verkoop van biologische producten op de Slow Food Nakuru Earth markt. Mungai is ook begonnen met de verkoop van flessen met goede microben. Maar dit zijn niet de enige getuigenissen van dergelijke groepen.
Na het bekijken van de video Organic biofertilizer in liquid and solid form besloten de 18 leden van de Bee My Partner-jongerengroep in Njoro om aan het begin van elk plantseizoen bio-meststof te produceren. Ze verpakken en verkopen hun bio-meststof in hun dorp en zelfs in naburige provincies. Hun bloeiende bedrijf heeft de jongeren respect opgeleverd in hun gemeenschap en hun houding ten opzichte van landbouw volledig veranderd. Het verdiende geld hebben ze geïnvesteerd in bijenteelt en visvijvers.
Begin 2023 schakelde Pendo Internationale Elphas in om Access Agriculture video’s te vertonen op scholen in Nakuru County, waarvoor hij 145.000 Keniaanse Shillings (ongeveer 1.100 euro) kreeg. Elphas trainde honderden kinderen in onder andere Michinda Boys Primary School, Nessuit Primary School, Lawina Primary School en St Brenda Secondary School.
De video Teaching agroecology in schools, die werd geproduceerd in Peru, Latijns-Amerika, was met name interessant voor de scholen in Kenia omdat het laat zien hoe scholen in verschillende delen van de wereld jonge kinderen kennis laten maken met de lokale eetcultuur. “De video benadrukt het belang van het waarderen van de lokale cultuur en moedigt een gezonde levensstijl aan door onderwerpen over landbouw en traditionele voeding in het lesprogramma op te nemen.
De video moedigt leerlingen aan om landbouw als een carrière te zien in plaats van als een straf. De video heeft leerlingen van alle leeftijden van verschillende scholen ertoe aangezet om in creatieve lessen tekeningen, gedichten en liedjes te maken over ecologische landbouw en gezonde voeding,” zegt Elphas.
Om de achteruitgang van de voedselsystemen van inheemse volken tegen te gaan, organiseerden Slow Food International, Slow Food Oeganda en Slow Food Kenia in 2023 een regionale academie voor trainers over agro-ecologische voedselsystemen en voedselsystemen voor inheemse volken.
Het zes maanden durende initiatief werd ontworpen door inheemse volken voor inheemse volken. Omdat Elphas een van de trainers was, had hij de kans om fysiek kennis te maken met andere Access Agriculture ERA’s uit Oeganda en Tanzania, die ook lid zijn van de Slow Food-beweging.
Als coördinator van het Slow Food Youth Network in Kenia en communicatiepersoon voor hetzelfde netwerk in Afrika, heeft Elphas een duidelijk beeld van wat er in de toekomst nodig is: “De voorlichtingsdienst van de overheid in Kenia is gedecentraliseerd en wordt zwaar gesteund door multinationals zoals Syngenta. Daarom promoten veel voorlichters van de overheid alleen zaad en landbouwchemicaliën van bedrijven. We hebben meer training nodig in ecologische landbouw. Kenia heeft meer ERA’s nodig zoals ikzelf en meer smart projectoren, zodat Access Agriculture video’s een tegenwicht kunnen bieden.”
Gerelateerde Agro-Insight blog:
Nederlandse versie hieronder
Before any of our workshops where we train local organisations to produce quality farmer-to-farmer training videos, we visit the farmers where the local trainees will develop their videos over the next two weeks. This time, we are set to train four local organisations from different regions in the Philippines.
As the training is held at the EcoPark in Bacolod on Negros Island in the Western Visayas of the Philippines, two highly experienced organic farmers were identified beforehand with very diverse integrated farms not too far from the venue.
Pastor Jerry Dionson grew up in the northern part of Negros, a region dominated by sugarcane plantations. When he decided to start growing organic food about two decades ago, he moved to Bacolod, further south. Farmers ridiculed him because his rice fields yielded only half of what they were harvesting. Three years later, he had cut back on expenses and harvested more than others in the community. He currently is elected president of one of the local irrigation associations, with 179 members.
“Each family used to have 10 water buffaloes to prepare the fields and provide milk, but now they have machines and at most just one buffalo. Many buffaloes have also died, intoxicated by the glyphosate that farmers use to control weeds,” Pastor Jerry says.
In 2010, the law on organic agriculture was passed in the Philippines, giving due recognition to this alternative farming system. Since then, Pastor Jerry’s reputation has steadily grown and he has received numerous national awards. Farmers now do take him seriously.
From his farmhouse, surrounded by banana plants, coconut palm trees, mango and jackfruit trees, we walk on narrow ditches between the paddy fields that are close to being harvested, pass by a 350 square-metre fishpond, to then arrive at some mixed vegetable fields that are on slightly higher ground.
“It is not just about refraining from the use of pesticides, herbicides and chemical fertilisers, but also to ensure that the family has healthy and diverse food throughout the year,” says Pastor Jerry.
Pastor Jerry hosts intern agriculture students from the University of Negros Occidental – Recoletos. In one of his rice fields the students, as well as on occasion other fellow farmers, take part in his farmer field school where they learn to observe the effect of various home-made fermented liquid fertilisers made from crop, animal and fish waste.
Organic farming should not be about replacing chemical inputs with commercial organic inputs while continuing to spend a lot of money on them. In fact, while Pastor Jerry takes us on a tour on his farm, it becomes clear how all natural problems can be solved by natural solutions that are freely available. That is, if one has the right knowledge.
In one of the fields, our attention is drawn to two palm leaf fronds of which the bottoms stick out above the rice plants. In many countries, I have seen organic farmers placing sticks in their rice fields to attract birds, which eat caterpillars chewing away the leaves of rice plants. Never taking something for granted when seeing something unusual in a farmers’ field, I enquire about it.
“These are to control rats,” Pastor Jerry says.
“Just those two leaf fronds do the job?” I ask a little puzzled, “and the rats don’t move to other parts of the field?”
“We place the leaf fronds there where we have observed rat damage. Once we have inserted them in the soil, the rats don’t come back. They really don’t like those leaf fronds. Don’t ask me why, but this is local knowledge that I learned from elderly farmers. And it works.”
A little further, we observe small pinkish balls on the stem of one of the rice plants. They appear to be the egg masses of the infamous golden apple snail that causes serious damage to young rice seedlings. The biology and ecology of this pest is still little studied.
Native to South America, golden apple snails with their orange-yellow flesh were introduced in the Philippines between 1982 and 1984, with the intention to serve as a source of protein for low-income Filipino farmers. However, already by 1986 it became apparent that the snails thrived so prolifically in irrigated paddy fields that they became a major pest for rice farmers. Again, one of the solutions is found in nature.
Integrated rice-duck systems have a long tradition in Asia, but have had a major decline with the introduction of pesticides and herbicides since the 1960s. With the increased interest in organic rice, this integrated system is up for a revival.
Young, 3-week old ducks are released in rice fields about a week after transplanting or three weeks after direct sowing. The ducks feed on insects, such as rice planthoppers and leafrollers, as well as on small golden apple snails. Ducks control weeds and their droppings fertilise the field, resulting in better growth and yield. As a bonus, farmers can reduce their expenses for feed while the duck meat quality improves. Current research has also shown that the continuous puddling by ducks between rice plants helps to reduce methane emissions, an important greenhouse gas.
It is great that we can work with highly motivated, local partners and experienced organic farmers who are willing to share their knowledge and experience to develop some new videos in the years to come.
Photo credit: the first photograph is by John Samuels.
Natuurlijke oplossingen
Voorafgaand aan elk van onze workshops waar we lokale organisaties opleiden om boerentrainingsvideo’s te maken, bezoeken we boeren waar de lokale trainees de komende twee weken hun video’s zullen ontwikkelen. Deze keer trainen we vier lokale organisaties uit verschillende regio’s van de Filipijnen.
Omdat de training wordt gehouden in het EcoPark in Bacalod op Negros eiland in de Visayas, de centrale regio van de Filipijnen, zijn vooraf twee zeer ervaren biologische boeren geïdentificeerd met zeer diverse, geïntegreerde boerderijen, niet ver van de locatie.
Pastor Jerry Dionson groeide op in het noordelijke deel van Negros, een regio die gedomineerd wordt door suikerrietplantages. Toen hij zo’n twintig jaar geleden besloot om biologisch voedsel te gaan verbouwen, verhuisde hij naar Bacalod, meer naar het zuiden. Boeren maakten hem belachelijk omdat zijn rijstvelden maar de helft opbrachten van wat zij oogstten. Drie jaar later had hij op zijn uitgaven bezuinigd en meer geoogst dan anderen in de gemeenschap. Nu is hij gekozen tot voorzitter van een van de plaatselijke irrigatieverenigingen, met 179 leden.
“Elke familie had vroeger 10 waterbuffels om de velden te bewerken en voor hun melk, maar nu hebben ze machines en hooguit één buffel. Veel buffels zijn ook gestorven, bedwelmd door het glyfosaat dat boeren gebruiken om onkruid te bestrijden,” zegt pastor Jerry.
In 2010 werd de wet op biologische landbouw in de Filipijnen aangenomen, waardoor dit alternatieve landbouwsysteem de nodige erkenning kreeg. Sindsdien is de reputatie van pastor Jerry gestaag gegroeid en heeft hij talloze nationale prijzen ontvangen. Boeren nemen hem nu serieus.
“Het gaat niet alleen om het afzien van het gebruik van pesticiden, herbiciden en kunstmest, maar ook om ervoor te zorgen dat de familie het hele jaar door gezond en gevarieerd voedsel heeft,” zegt pastor Jerry.
Pastor Jerry is gastheer voor landbouwstudenten van de University of Negros Occidental – Recoletos. In een van zijn rijstvelden nemen de studenten, en af en toe ook andere collega-boeren, deel aan zijn boerenveldschool waar ze het effect leren observeren van verschillende zelfgemaakte gefermenteerde vloeibare meststoffen gemaakt van gewas-, dier- en visafval.
Biologische landbouw moet niet gaan over het vervangen van chemische middelen door commerciële, biologische middelen terwijl je er veel geld aan blijft uitgeven. In feite, terwijl pastor Jerry ons meeneemt op een rondleiding op zijn boerderij, wordt het duidelijk hoe alle natuurlijke problemen kunnen worden opgelost door natuurlijke oplossingen die kosteloos beschikbaar zijn. Tenminste, als je de juiste kennis hebt.
In een van de velden wordt onze aandacht getrokken door twee takken van palmbladeren waarvan de onderkant boven de rijstplanten uitsteekt. In veel landen heb ik gezien dat biologische boeren stokken in hun rijstvelden plaatsen om vogels aan te trekken, die rupsen eten die de bladeren van de rijstplanten wegvreten. Als ik iets ongewoons zie in het veld van een boer, neem ik dat nooit voor lief en vraag ernaar.
“Deze zijn om ratten te bestrijden,” zegt Pastor Jerry.
“Alleen die twee bladertakken doen het werk,” vraag ik een beetje verbaasd, “en de ratten verhuizen niet naar andere delen van het veld?”.
“We plaatsen de bladertakken daar waar we schade door ratten hebben waargenomen. Als we ze eenmaal in de grond hebben gestopt, komen de ratten niet meer terug. Ze houden echt niet van die bladertakken. Vraag me niet waarom, maar dit is lokale kennis die ik van oudere boeren heb geleerd. En het werkt.”
Iets verderop zien we kleine roze bolletjes op de stengel van één van de rijstplanten. Het blijken eiermassa’s te zijn van de beruchte gouden appelslak die ernstige schade toebrengt aan jonge rijstplantjes. De biologie en ecologie van deze plaag is nog weinig bestudeerd.
De grote, gouden appelslakken met hun oranje-gele vlees, die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komen, werden tussen 1982 en 1984 in de Filippijnen geïntroduceerd met de bedoeling om als eiwitbron te dienen voor Filipijnse boeren met een laag inkomen. Maar al in 1986 werd duidelijk dat de slakken zo goed gedijden in geïrrigeerde rijstvelden dat ze een grote plaag werden voor rijstboeren. Opnieuw is een van de oplossingen te vinden in de natuur.
Geïntegreerde rijst-eend systemen hebben een lange traditie in Azië, maar hebben een grote terugval gehad door de introductie van pesticiden en herbiciden sinds de jaren 1960. Met de toegenomen belangstelling voor biologische rijst is dit geïntegreerde systeem toe aan een heropleving.
Jonge, drie weken oude eenden worden in de rijstvelden losgelaten als de plantjes minstens drie weken oud zijn. De eenden voeden zich met insecten en kleine gouden appelslakken. Eenden beheersen onkruid en hun uitwerpselen bemesten het veld, wat resulteert in een betere groei en opbrengst. Als bonus kunnen boeren hun uitgaven voor voer verlagen, terwijl de kwaliteit van het eenden vlees verbetert. Huidig onderzoek heeft tevens aangetoond dat het continue poelen door eenden tussen de rijstplanten helpt om de uitstoot van methaan, een belangrijk broeikasgas, te verminderen.
Het is geweldig dat we kunnen samenwerken met zeer gemotiveerde, lokale partners en ervaren biologische boeren die bereid zijn om hun kennis en ervaring te delen om de komende jaren een aantal nieuwe video’s te ontwikkelen.
Nederlandse versie hieronder
Teenage girls are vulnerable and when they become pregnant societies deal with them in different ways. In Uganda, they are called all sorts of names, such as a bad person, a disgrace to parents, and even a prostitute. No one wants their children to associate with them because they are considered a bad influence. Parents often expel their daughters from the family and tell them that their life has come to end. Rebecca Akullu experienced this at the age of 17. But Rebecca is not like any other girl.
After giving birth to her baby, she saved money to go to college, where she got a diploma in business studies in 2018. Rebecca soon got a job as accountant at the Aryodi Bee Farm in Lira, northern Uganda, a region that has high youth unemployment and is still recovering from the violence unleashed by the Lord’s Resistance Army, a rebel group. The farm director appreciated her work so much that he employed her.
“Over the years, I developed a real passion for bees,” Rebecca says, “and through hands-on training, I became an expert in beekeeping myself. Whenever l had a chance to visit farmers, I was shocked to see how they destroyed and polluted the environment with agrochemicals, so I became deeply convinced of the need to care for our environment.”
So, when Access Agriculture launched a call for young entrepreneurs to become farm advisors using a solar-powered projector to screen farmer training videos, Rebecca applied. After being selected as an Entrepreneur for Rural Access (ERA) in 2021, she received the equipment and training. At first she combined her ERA services with her job at the farm, but by the end of the year she resigned. Promoting her new business service required courage. Asked about her first marketing effort, Rebecca said she informed her community at church, at the end of Sunday service.
“I was really anxious the first time I had to screen videos to a group of 30 farmers. I wondered if the equipment would work, which video topics the farmers would ask for and whether I would be able to answer their questions afterwards,” Rebecca recalls. Her anxiety soon evaporated. Farmers wanted to know what videos she had on maize, so she showed several, including the ones on the fall armyworm, a pest that destroys entire fields. Farmers learned how to monitor their maize to detect the pest early, and they started to control it with wood ash instead of toxic pesticides.
Rebecca was asked to organise bi-weekly shows for several months, and she continues to do this, whenever asked. Having negotiated with the farm leader, each farmer pays 1,000 Ugandan Shillings (0.25 Euro) per show, where they watch and discuss three to five videos in the local Luo language. Some of the videos are available in English only, so Rebecca translates them for the farmers. “But collecting money from individual farmers and mobilising them for each show is not easy,” she says.
The videos impressed the farmers, and the ball started rolling. Juliette Atoo, a member of one of the farmer groups and primary school teacher in Akecoyere village, convinced her colleagues of the power of these videos, so Barapwo Primary School became Rebecca’s second client, offering her another unique experience.
“The children were so interested to learn and when I went back a month later, I was truly amazed to see how they had applied so many things in their school garden: the spacing of vegetables, the use of ash to protect their vegetable crops, compost making, and so on. The school was happy because they no longer needed to spend money on agrochemicals, and they could offer the children a healthy, organic lunch,” says Rebecca.
As she grew more confident, new contracts with other schools soon followed. For each client Rebecca negotiates the price depending on the travel distance, accommodation, and how many children watch the videos. Often five videos are screened per day for two consecutive days, earning her between 120,000 and 200,000 Ugandan Shillings (30 to 50 Euros). Schools will continue to be important clients, because the Ugandan government has made skill training compulsory. Besides home economics and computer skills, students can also choose agriculture, so all schools have a practical school farm and are potential clients.
While she continues to engage with schools, over time Rebecca has partly changed her strategy. She now no longer actively approaches farmer groups, but rather explores which NGOs work with farmers in the region and what projects they have or are about to start. Having searched the internet and done background research, it is easier to convince project staff of the value of her video-based advisory service.
As Rebecca, now the mother of four children, does not want to miss the opportunity to respond to the growing number of requests for her video screening service, she is currently training a man and a woman in their early twenties to strengthen her team.
Having never forgotten her own suffering as a young mother, and having experienced the opportunities offered by the Access Agriculture videos, Rebecca also decided to establish her own community-based organisation: the Network for Women in Action, which she runs as a charity. Having impressed her parents, in 2019 they allowed her to set up a demonstration farm (Newa Api Green Farm) on family land, where she trains young girls and pregnant teenage school dropouts in artisan skills such as, making paper bags, weaving baskets and making beehives from locally available materials.
Traditional beehives are made from tree trunks, clay pots, and woven baskets smeared with cow dung that are hung in the trees. To collect the honey, farmers climb the trees and destroy the colonies. From one of the videos made in Kenya, the members of the association learned how to smoke out the bees, and not destroy them.
From another video made in Nepal, Making a Modern Beehive, the women learned to make improved beehives in wooden boxes, which they construct for farmers upon order. From the video, they realised that the currently used bee boxes were too large. “Because small colonies are unable to generate the right temperature within the large hives, we only had a success rate of 50%. Now we make our hives smaller, and 8 out 10 hives are colonised successfully,” says Rebecca.
Young women often have no land of their own, so members who want to can place their beehives on the demo farm. “We also have a honey press. All members used to bring their honey to our farm. But from the video Turning Honey into Money, we learned that we can easily sieve the honey through a clean cloth after we have put the honey in the sun. So now, women can process the honey directly at their homes.”
The bee business has become a symbol of healing. Farmers understand that their crops benefit from bees, so the young women beekeepers are appreciated for their service to the farming community. But also, parents who had expelled their pregnant daughter, embarrassed by societal judgement, begin to accept their entrepreneurial daughter again as she sends cash and food to her parents.
“We even trained young women to harvest honey, which traditionally only men do. When people in a village see our young girls wearing a beekeeper’s outfit and climbing trees, they are amazed. It sends out a powerful message to young girls that, even if you become a victim of early motherhood, there is always hope. Your life does not end,” concludes Rebecca.
Kindermoeders weer hoop geven
Tienermeisjes zijn kwetsbaar en als ze zwanger worden gaan maatschappijen vaak op verschillende manieren met hen om. In Oeganda worden ze allerlei namen gegeven, zoals een slecht persoon, een schande voor de ouders en zelfs een prostituee. Niemand wil dat hun kinderen met hen omgaan omdat ze als een slechte invloed worden beschouwd. Ouders verstoten hun dochters vaak uit de familie en vertellen hen dat hun leven voorbij is. Dit is wat Rebecca Akullu meemaakte op 17-jarige leeftijd. Maar Rebecca is niet zoals ieder ander meisje.
Na de geboorte van haar baby spaarde ze geld om naar de universiteit te gaan en haalde in 2018 een diploma in bedrijfswetenschappen. Rebecca kreeg al snel een baan als boekhouder bij de Aryodi Bee Farm in Lira, in het noorden van Oeganda, een regio met een hoge jeugdwerkloosheid die nog herstellende is van de opstand van Lord’s Resistance Army, een gewelddadige rebellengroepering. De directeur waardeerde haar werk zo erg dat hij haar in dienst nam.
“In de loop der jaren ontwikkelde ik een echte passie voor bijen,” vertelt Rebecca, “en door praktische training werd ik zelf een expert in het houden van bijen. Telkens als ik de kans kreeg om boeren te bezoeken, was ik geschokt om te zien hoe ze het milieu vernietigden en vervuilden met landbouwchemicaliën, dus ik raakte diep overtuigd van de noodzaak om voor ons milieu te zorgen.”
Dus toen Access Agriculture een oproep deed voor jonge ondernemers om landbouwadviseurs te worden met een projector op zonne-energie om trainingsvideo’s voor boeren te vertonen, schreef Rebecca zich in. Nadat ze was geselecteerd als Entrepreneur for Rural Access (ERA), ontving ze de apparatuur en de training in 2021. Aanvankelijk bleef ze part-time werken, doch tegen het einde van het jaar nam ze ontslag om volledig op eigen benen te staan. Om haar nieuwe bedrijfsdienst te promoten was moed nodig. Gevraagd naar haar eerste marketingpoging, zei Rebecca dat ze haar gemeenschap in de kerk informeerde, aan het einde van de zondagsdienst.
“De eerste keer dat ik video’s moest vertonen aan een groep van 30 boeren, was ik echt bang. Ik vroeg me af of de apparatuur zou werken, naar welke video’s de boeren zouden vragen en of ik hun vragen na afloop zou kunnen beantwoorden,” herinnert Rebecca zich. Haar bezorgdheid verdween al snel. Boeren wilden weten welke video’s ze had over maïs, dus liet ze er verschillende zien, waaronder die over de fall armyworm, een ernstige plaag die hele gewassen vernietigt. Boeren leerden hoe ze hun velden in de gaten konden houden om de plaag vroegtijdig te ontdekken en ze begonnen houtas te gebruiken in plaats van giftige pesticiden om de plaag te bestrijden.
Rebecca werd gevraagd om gedurende een aantal maanden tweewekelijkse shows te organiseren en doet dit nog steeds wanneer haar dat wordt gevraagd. Na onderhandeling met de leider van de lokale boerenorganisatie betaalt elke boer 1.000 Oegandese Shilling (0,25 euro) per show, waarbij ze drie tot vijf video’s in de lokale Luo-taal bekijken en bespreken. Sommige video’s zijn alleen in het Engels beschikbaar, dus vertaalt Rebecca ze voor de boeren. “Maar het is niet gemakkelijk om geld in te zamelen van individuele boeren en hen te mobiliseren voor elke show,” zegt ze.
De video’s maakten indruk op de boeren en de bal ging aan het rollen. Juliette Atoo, lid van een van de boerengroepen en lerares op een basisschool in het dorp Akecoyere, overtuigde haar collega’s van de kracht van deze video’s en zo werd de Barapwo basisschool Rebecca’s tweede klant, wat haar weer een unieke ervaring opleverde.
“De kinderen waren zo geïnteresseerd om te leren en toen ik een maand later terugging, was ik echt verbaasd om te zien hoe ze zoveel dingen hadden toegepast in hun schooltuin: de afstand tussen groenten, het gebruik van as om hun groentegewassen te beschermen, compost maken, enzovoort. De school was blij omdat ze geen geld meer hoefden uit te geven aan landbouwchemicaliën en ze de kinderen een gezonde, biologische lunch konden aanbieden,” herinnert Rebecca zich.
Naarmate ze meer vertrouwen kreeg, volgden al snel nieuwe contracten met andere scholen. Voor elke klant onderhandelt Rebecca over de prijs, afhankelijk van de afstand die moet worden afgelegd, de accommodatie en het aantal kinderen dat de video’s bekijkt. Vaak worden er vijf video’s per dag vertoond gedurende twee opeenvolgende dagen, waarmee ze tussen de 120.000 en 200.000 Oegandese Shillings (30 tot 50 euro) verdient. Scholen blijven belangrijke klanten, omdat de Oegandese overheid vaardigheidstraining verplicht heeft gesteld. Naast huishoudkunde en computervaardigheden kunnen leerlingen ook kiezen voor landbouw, dus alle scholen hebben een praktische schoolboerderij en zijn potentiële klanten.
Hoewel ze contact blijft houden met scholen, heeft Rebecca in de loop der tijd haar strategie deels gewijzigd. Ze benadert nu niet langer actief boerengroepen, maar onderzoekt welke NGO’s met boeren in de regio werken en welke projecten ze hebben of op het punt staan te starten. Nadat ze op internet heeft gezocht en achtergrondonderzoek heeft gedaan, is het gemakkelijker om projectmedewerkers te overtuigen van de waarde van de op video gebaseerde voorlichtingsdienst.
Omdat Rebecca, inmiddels moeder van vier kinderen, de kans niet wil missen om in te gaan op het toenemende aantal aanvragen voor haar video-adviesdienst, leidt ze momenteel een jonge man en jonge vrouw van begin twintig op om haar team te versterken.
Rebecca is haar eigen lijden als jonge moeder nooit vergeten en heeft de mogelijkheden ervaren die de video’s van Access Agriculture bieden. Daarom heeft ze ook besloten om haar eigen gemeenschapsorganisatie op te richten: het Netwerk voor Vrouwen in Actie, dat ze als liefdadigheidsinstelling runt. Nadat ze indruk had gemaakt op haar ouders, gaven ze haar in 2019 toestemming om een demonstratieboerderij (Newa Api Green Farm) op te zetten op het land van haar familie. Hier traint ze jonge meisjes en zwangere schoolverlaters in ambachtelijke vaardigheden, zoals het maken van papieren zakken, het weven van manden en het maken van bijenkorven met behulp van lokaal beschikbare materialen.
Traditionele bijenkorven zijn gemaakt van boomstammen, kleipotten en gevlochten manden besmeerd met koeienmest die in de bomen worden gehangen. Om de honing te verzamelen klimmen de boeren in de bomen en vernietigen ze de kolonies. Op een van de video’s die in Kenia werd gemaakt, leerden de leden van de vereniging hoe ze de bijen konden uitroken en niet vernietigen.
Op een andere video, gemaakt in Nepal, leerden de vrouwen houten bijenkasten te maken, die ze op bestelling voor boeren bouwen. Door de video realiseerden ze zich dat de huidige bijenkasten (Top Bar Hive) te groot waren. “Omdat kleine volken niet in staat zijn om de juiste temperatuur in de grote bijenkasten te genereren, hadden we slechts een succespercentage van 50%. Nu maken we onze bijenkasten kleiner en worden 8 op de 10 bijenkasten succesvol gekoloniseerd,” zegt Rebecca.
Jonge vrouwen hebben vaak geen eigen land, dus leden die dat willen kunnen hun bijenkorven op de demoboerderij zetten. “We hebben ook een honingpers. Vroeger brachten alle leden hun honing naar onze boerderij. Maar van de video’s hebben we geleerd dat we de honing gemakkelijk kunnen zeven door een schone doek nadat we de honing in de zon hebben gezet. Dus nu kunnen de vrouwen de honing direct bij hen thuis verwerken.”
De bijenteelt is een symbool van genezing geworden. Boeren begrijpen dat hun gewassen baat hebben bij bijen, dus de jonge imkervrouwen worden gewaardeerd voor hun diensten aan de boerengemeenschap. Maar ook ouders die eerst hun zwangere dochter hadden weggestuurd, beschaamd door het sociale stigma, beginnen hun ondernemende dochter weer te accepteren nu ze geld en voedsel naar haar ouders sturen.
“We hebben zelfs jonge vrouwen opgeleid tot honingoogsters, iets wat traditioneel alleen mannen doen. Als mensen in een dorp onze jonge meisjes in imkeroutfit in bomen zien klimmen, zijn ze verbaasd. Het is een krachtige boodschap voor jonge meisjes dat er altijd hoop is, zelfs als je het slachtoffer wordt van vroeg moederschap. Je leven is niet voorbij,” besluit Rebecca.
Vea la versión en español a continuación
Trees make a city feel like a decent place to live. That often means planting the trees, which help to cool cities, sequester carbon and provide a habitat for birds and other wildlife. But large-scale tree planting in a city can be difficult.
Cochabamba, Bolivia is one of many fast-growing, tropical cities. In the not-too-distant future, most of the world’s people may live in a city like this. Cochabamba is nestled in a large Andean valley, but in the last twenty years, the city has also spread into the nearby Sacaba Valley, which was formerly devoted to growing rainfed wheat. As late as the 1990s, the small town of Sacaba was just a few blocks wide. Now 220,000 people live in that valley, which has become part of metropolitan Cochabamba. The wheat fields of Sacaba have been replaced by a maze of asphalt streets, and neat homes of brick, cement and tile.
I was in Sacaba recently with my wife Ana, who introduced me to some people who are planting trees along the banks of a dry wash, the Waych’a Mayu. It was once a seasonal stream, but it is now dry all year. It has been blocked upstream by people who have built streets and causeways over it.
For the past 18 months, an architect, Alain Vimercati, and an agroforester, Ariel Ayma, have been working with local neighborhoods in Sacaba to organize tree planting. That included many meetings with the leaders and the residents of 12 grassroots neighborhood associations (OTBs—organizaciones territoriales de base) to plan the project.
They decided to plant trees along the Waych’a Mayu, which still had some remnant forests of dryland trees, like molle and jarka. The local people had seen some of the long, shady parks in the older parts of Cochabamba. They were excited to have a green belt, five kilometers long, running through their own neighborhoods. Alain and Ariel, with the NGO Pro Hábitat, produced 2,400 tree seedlings in partnership with the local, public forestry school (ESFOR-UMSS). The local people dug the holes, planted the trees, and built small protective fences around them.
The trees were planted in January. In July, Ana and I went with about 20 people from some of the OTBs to see how the seedlings were doing. When we reached the line of trees, Ariel, the agro-forester, pointed out that the trees had more than doubled in size in just six months. Eighty percent of them had survived. But now they had to be maintained. It has been a dry year, and it hasn’t rained for five months. The trees were starting to wilt. Even so, Ariel encouraged the people by saying “maintenance is more important than water.” He meant that while the trees did need some water, they also needed to be protected. It is important to reassure people that they won’t have to spend money on water. Many people in Sacaba have to buy their water. As we met, cistern trucks drove up and down the streets, offering 200 liters of water for 7 Bolivianos ($1).
The seedlings include a few hardy lemons, but most of the other species are native, dryland trees: guava, broadleaf hopbush (chacatea), jacaranda, tara, tipa, and ceibo.
Ariel used a pick and shovel to show the group how to clear a half-moon around the trees, to catch rain water. He has a Ph.D. in agroforestry, but he seems to love the physical work.
Ariel cut the weeds from around the first tree, and placed them around the base of the trunk, to shade the soil. The representatives from the OTBs, including a retired man, and a woman carrying a baby, quickly agreed to meet a week later, and to bring more people from each neighborhood, to help take care of the trees.
Ana and I went back the following Saturday. A Bolivian bank had paid for a tanker truck of water (16,000 liters, worth about $44). I was surprised how many people turned out, as many as fifteen or twenty at some OTBs. They used their own picks and shovels to quickly clean out the hole around each tree. Then they waited for the tanker truck to fill their barrels so the people from the neighborhoods could give each thirsty tree a bucketful of water. Ariel explained that a bit of water the first year will help the trees recover from the shock of being transplanted, then they should normally survive on rain water. The neighbors did feel a sense of ownership. Some of them told us that they occasionally poured a bucket of recycled water on the trees near their homes.
Ariel is also a professor of forestry, and some of his students had come to help advise the local people. But the residents did most of the work, and in most OTBs the trees were soon weeded and ready to be watered.
The people have settled in Sacaba from all over highland Bolivia, from Oruro, La Paz, Potosí and rural parts of Cochabamba. They have organized themselves into OTBs, which made it possible for Alain and Ariel to work with the neighborhood associations to plan the greenbelt and plant the trees. The cell phone also helps. A few years ago, people had to be invited by a local leader going door-to-door. At those few neighborhoods where no one showed up, Alain phoned the leader of the OTB, who rang up the neighbors. Sometimes within half an hour of making the first phone call, people were digging out the holes around each tree.
In the rapidly-growing cities of the developing world, many of the new residents are from farming communities, and they have rural skills, useful when planting trees. Their new neighborhoods will be much nicer places to live if they have trees. Hopefully, as this case shows, the tree species will be well suited to the local environment, and the local people will be empowered with a sense of ownership of their green areas.
Acknowledgements
Thanks to Alain Vimercati and Ariel Ayma of Pro Hábitat, and to all the people who are planting and caring for the trees.
Scientific names
Molle Schinus molle
Jarka Parasenegalia visco (previously Acacia visco)
Guava Psidium guajava
Broadleaf hopbush (common name in Bolivia: chacatea), Dodonaea viscosa
Jacaranda Jacaranda mimosifolia
Tara Caesalpinia spinosa
Tipa Tipuana tipu
Ceibo Erythrina crista-galli
Related Agro-Insight blogs
The right way to distribute trees
Videos on caring for trees
Living windbreaks to protect the soil
Flowering plants attract the insects that help us
ARBOLES DEL BARRIO
Jeff Bentley, 20 de agosto del 2023
Los árboles hacen que una ciudad sea más amena. A menudo hay que plantar los árboles, que ayudan a refrescar las ciudades, capturar carbono y crear un hábitat para la vida silvestre, como las aves. Pero plantar árboles a gran escala en una ciudad puede ser difícil.
Cochabamba, Bolivia es una de las muchas ciudades tropicales de rápido crecimiento. En un futuro próximo, la mayor parte de la población mundial podría vivir en una ciudad como ésta. Cochabamba está anidada en un gran valle andino, pero en los últimos veinte años la ciudad se ha extendido también al cercano valle de Sacaba, antes sembrado en trigo de secano. En la década de los 1990, la pequeña ciudad de Sacaba sólo tenía unas manzanas de ancho. Ahora viven 220.000 personas en ese valle, que ha pasado a formar parte de la zona metropolitana de Cochabamba. Los trigales de Sacaba han sido sustituidos por un laberinto de calles asfaltadas y bonitas casas de ladrillo, cemento y teja.
Hace poco estuve en Sacaba con mi esposa Ana, que me presentó a unas personas que están plantando árboles a orillas de un arroyo seco, el Waych’a Mayu. Antes era un arroyo estacional, pero ahora está seco todo el año. Ha sido bloqueado río arriba por personas que han construido calles y terraplenes sobre el curso del agua.
Durante los últimos 18 meses, un arquitecto, Alain Vimercati, y un doctor en ciencias silvoagropecuarias, Ariel Ayma, han trabajado con los vecinos de Sacaba para organizar la plantación de árboles. Eso incluyó varias reuniones con los líderes y los residentes de 12 organizaciones territoriales de base (OTBs) para planificar el proyecto.
Decidieron plantar árboles a lo largo del Waych’a Mayu, que aún conservaba algunos bosques remanentes de árboles de secano, como molle y jarka. La población local había visto algunos de los largos parques arboleados de las zonas más antiguas de Cochabamba. Estaban entusiasmados con la idea de tener un cinturón verde de cinco kilómetros que atravesara sus barrios de ellos. Alain y Ariel, con la ONG Pro Hábitat, produjeron 2.400 plantines de árboles en coordinación con la Escuela de Ciencias Forestales (ESFOR-UMSS). Los vecinos cavaron los hoyos, plantaron los árboles y construyeron pequeños cercos protectores alrededor de cada uno.
Los árboles se plantaron en enero. En julio, Ana y yo fuimos con unas 20 personas de algunas de las OTBs a ver cómo iban los plantines. Cuando llegamos a la línea de árboles, Ariel nos dijo que los árboles habían duplicado su tamaño en sólo seis meses. El 80% había sobrevivido. Pero ahora había que mantenerlos. Ha sido un año seco y no ha llovido en cinco meses. Los árboles empezaban a marchitarse. Aun así, Ariel animó a la gente diciendo que “el mantenimiento es más importante que el agua”. Quería decir que, aunque los árboles necesitaban agua, también había que protegerlos. Es importante asegurar a la gente que no tendrá que gastar dinero en agua. Muchos habitantes de Sacaba tienen que comprar el agua. Mientras nos reuníamos, camiones cisterna recorrían las calles ofreciendo 200 litros de agua por 7 bolivianos (1 dólar).
Entre los plantines hay algunos limones resistentes, pero la mayoría de las demás especies son árboles nativos de secano: guayaba, chacatea, jacarandá, tara, tipa y ceibo.
Ariel usó una picota y una pala para mostrar al grupo cómo limpiar una media luna alrededor de los árboles, para recoger el agua de lluvia. Tiene un doctorado, pero parece que le encanta el trabajo físico.
Ariel cortó el monte de alrededor del primer árbol y colocó la challa alrededor de la base del tronco, para dar sombra al suelo. Los representantes de las OTB, entre ellos un jubilado y una mujer con un bebé a cuestas, acordaron rápidamente reunirse una semana más tarde y traer a más gente de cada barrio para ayudar a cuidar los árboles.
Ana y yo volvimos el sábado siguiente. Un banco boliviano había pagado un camión cisterna de agua (16.000 litros, por valor de unos 300 Bolivianos—44 dólares). Me sorprendió la cantidad de gente que acudió, hasta quince o veinte en algunas OTBs. Usaron sus propias palas y picotas para limpiar rápidamente el agujero alrededor de cada árbol. Luego esperaron a que el camión cisterna llenara sus barriles para que los vecinos pudieran dar a cada árbol sediento un cubo lleno de agua. Ariel explicó que un poco de agua el primer año ayudaría a los árboles a recuperarse del shock de ser trasplantados, y que después deberían sobrevivir normalmente con el agua de lluvia. Los vecinos estaban empezando a cuidar a los arbolitos. Algunos nos contaron que de vez en cuando echaban un cubo de agua reciclada en los árboles cercanos a sus casas.
Ariel es también profesor universitario, y algunos de sus alumnos habían venido a ayudar a asesorar a los lugareños. Pero los residentes hicieron la mayor parte del trabajo, y en la mayoría de las OTBs los árboles pronto estaban limpiados y listos para ser regados.
La gente se ha asentado en Sacaba de toda la parte alta de Bolivia, de Oruro, La Paz, Potosí y zonas rurales de Cochabamba. Se han organizado en OTBs, lo que ha permitido a Alain y Ariel trabajar con ellos para planificar el cinturón verde y plantar los árboles. El celular también ayuda. Hace unos años, la gente tenía que ser invitada por un dirigente local que iba puerta en puerta. En los pocos barrios donde no aparecía nadie, Alain telefoneaba al dirigente de la OTB, que llamaba a los vecinos. A veces, media hora después de la primera llamada, la gente ya estaba cavando los agujeros alrededor de cada árbol.
En las ciudades de rápido crecimiento del mundo en vías del desarrollo, muchos de los nuevos residentes vienen de comunidades agrícolas y tienen conocimientos rurales, útiles a la hora de plantar árboles. Sus nuevos barrios serán lugares mucho más agradables para vivir si tienen árboles. Ojalá que, como demuestra este caso, las especies arbóreas se adapten bien al ambiente local y la gente local sea empoderada para adueñarse de sus áreas verdes.
Agradecimientos
Gracias a Alain Vimercati y Ariel Ayma de Pro Hábitat, y a todos los vecinos que plantan y cuidan sus árboles.
Nombres científicos
Molle Schinus molle
Jarka Parasenegalia visco (antes Acacia visco)
Guayaba Psidium guajava
Chacatea Dodonaea viscosa
Jacarandá Jacaranda mimosifolia
Tara Caesalpinia spinosa
Tipa Tipuana tipu
Ceibo Erythrina crista-gall
También en el blog de Agro-Insight
La manera correcta de distribuir los árboles
Videos sobre el cuidado de los árboles
Barreras vivas para proteger el suelo
Las plantas con flores atraen a los insectos que nos ayudan