At Agro-Insight, we make a lot of videos with farmer-experimenters. But experimentation can go on for years, even after we have wrapped up our video. We film many innovations that farmers have honed after learning about them from agronomists. Capturing those practices on a video makes them seem permanent. But the farmers and their extensionists keep reworking the ideas, after the video is filmed, as I saw recently in Kiphakiphani, near Viacha, in the high country around La Paz, Bolivia.
In December I was at a large, annual meeting of the McKnight Foundation. Our hosts, local research-&-development agencies, had brought in farmers from across the vast Altiplano, to a “technology fair,” where the farmers showed off their current innovations. Many of the participants were farmers who have appeared on previous videos of ours. It was a chance to catch up.
In 2018, we filmed Milton Villca, an extensionist, and farmers from the community of Chita, near Uyuni in southern Bolivia, planting live barriers to stop devastating wind erosion in quinoa fields. At the time we filmed the community, they showed us how to gather the tiny seeds of native brush, t’ola, using plastic basins. The community members worked so well and so fast that they clearly had a lot of experience gathering the tiny seeds. But anything can be improved.
At the stand I visited in 2023, five years after filming, they described a better way to collect millions of tiny seeds, with a big vacuum cleaner, powered by electricity from a car battery.
In 2018, Chita was planting windbreaks with seedlings raised in another community. But now the people of Chita have their own nursery, and they are growing and planting many more of these native t’ola plants in the fight to keep their farmland from blowing away.
In 2022, Farmers from Cebollullo, in a warm valley of La Paz, showed us how to make enriched biofertilizer, for a video. As farmer Freddy Rivero explained at the technology fair in late 2023, they also make other inputs, like a liquid ash mix, bokashi and Bordeaux mix. None of these were developed locally. As Freddy said of the Bordeaux mix “The French invented this as a fungicide for their grape vines”. But using these organic products instead of agrochemicals is still a big change for Cebollullo, where most farmers rely on agrochemicals to produce truckloads of onions and lettuce for the large wholesale markets of La Paz and El Alto, two of Bolivia’s biggest cities.
Before adopting biofertilizers, the farmers of Cebollullo had a problem. Their crop yields were declining while agrochemical costs kept going up. Now the farmers are making more money producing vegetables with organic inputs. “Of 120 of us, 22 farmers are now using these organic inputs,” Freddy said.
I asked him why more farmers were not using the alternatives to chemicals. “Because we only started using them ourselves, a year ago,” Freddy said. Actually, it was more like two years ago, but now farmers like don Freddy are showing their neighbors in Cebollullo that the alternatives to chemicals really work. Freddy and his colleagues expect more farmers to start using the homemade fertilizers and fungicides in the next few years. If the agroecological farmers can farm profitably, it will gradually convince the neighbors to change from chemicals to ecologically-sound farming.
Parts of our 2022 video on enriched biofertilizer were also filmed in Chigani Alto, a village on the shores of Lake Titicaca. The farmers from Chigani Alto, including Fernando Villca and Juana Martínez, showed us how they are using lots of other inventions as well, such as fertilizer made from earthworms. To teach Bolivian farmers how to rear earthworms, agronomist Maya Apaza is showing them videos from India and Bangladesh. The farmers in Bolivia are raising earthworms in one-meter by one-meter wooden boxes. They are also experimenting with the fertilizer derived from earthworms, comparing it side-by-side with chemical fertilizer, to see which one works best.
So the camera creates a record of farmer-agronomist collaboration, and the practical ideas they come up with together, but after the camera leaves, life goes on, and so does further innovation.
Further reading
For more on the t’ola plants and their scientific names see:
Bonifacio, Alejandro, Genaro Aroni, Milton Villca, and Jeffery W. Bentley 2023 Recovering from Quinoa: Regenerative Agricultural Research in Bolivia. Journal of Crop Improvement 37(5): 687-708. https://doi.org/10.1080/15427528.2022.2135155
Previous Agro-Insight blogs
Recovering from the quinoa boom
Watch the videos we made in Bolivia
Living windbreaks to protect the soil
The videos on earthworms from South Asia
Acknowledgements
The technology fair in December 2023, was organized by the Proinpa Foundation, Prosuco, and the Public University of San Andrés (UMSA). The experiments in Chita, with soil conservation, was conducted by Proinpa, and the biofertilizer innovations were led by Prosuco. This work was supported by the McKnight Foundation’s Global Collaboration for Resilient Food Systems.
DESPUÉS DE GUARDAR LA CÁMARA
En Agro-Insight, hacemos muchos videos con agricultores experimentadores. Pero la experimentación puede durar años, incluso después de que hayamos terminado nuestro video. Muchas de las innovaciones que filmamos han sido pulidas por los agricultores después de haberlas aprendido de los agrónomos. Capturar esas prácticas en un video las hace parecer permanentes. Pero los agricultores y sus extensionistas siguen reelaborando las ideas, después de que se filma el video, como vi recientemente en Kiphakiphani, cerca de Viacha, en el altiplano de La Paz, Bolivia.
En diciembre estuve en una gran reunión anual de la Fundación McKnight. Nuestros anfitriones, agencias bolivianas de investigación y desarrollo, habían traído agricultores de todo el vasto Altiplano a una “feria tecnológica”, donde los agricultores mostraban sus innovaciones actuales. Varios de los participantes eran agricultores que han aparecido en videos anteriores nuestros. Fue una oportunidad para ponernos al día.
En 2018, filmamos a Milton Villca, un extensionista, y a agricultores de la comunidad de Chita, cerca de Uyuni en el sur de Bolivia, mientras plantaban barreras vivas para detener la devastadora erosión del viento en los campos de quinua. En ese momento, en la comunidad, nos mostraron cómo recolectar las pequeñísimas semillas de arbustos nativos, las t’olas, usando fuentes de plástico. Los miembros de la comunidad trabajaban tan bien y tan rápido que claramente tenían mucha experiencia recolectando las semillitas. Pero todo se puede mejorar.
En el stand que visité en 2023, cinco años después de la filmación, mostraron que habían descubierto una mejor manera de recolectar millones de semillas chiquitas, con una aspiradora grande, alimentada por electricidad de una batería de automóvil.
En 2018, Chita estaba plantando rompevientos con plántulas cultivadas en otra comunidad. Pero ahora la gente de Chita tiene su propio vivero y está cultivando y plantando muchas más de estas plantas nativas de t’ola en la lucha para evitar que sus tierras se las lleve el viento.
En 2022, los agricultores de Cebollullo, en un cálido valle de La Paz, nos mostraron cómo hacer biofertilizante enriquecido, para un video. Como explicó el agricultor Freddy Rivero en la feria tecnológica a fines de 2023, también elaboran otros insumos, como una mezcla de ceniza líquida, bokashi y caldo bordolés. Ninguno de estos fue desarrollado localmente. Como dijo don Freddy acerca del caldo bordolés: “Los franceses lo inventaron como fungicida para sus vides”. Pero usar estos productos orgánicos en lugar de agroquímicos sigue siendo un gran cambio para Cebollullo, donde la mayoría de los agricultores confían en los agroquímicos para producir camionadas de cebollas y lechugas para los grandes mercados mayoristas de La Paz y El Alto, dos de las ciudades más grandes de Bolivia.
Antes de adoptar biofertilizantes, los agricultores de Cebollullo tenían un problema. Sus rendimientos agrícolas estaban disminuyendo mientras los costos de los agroquímicos seguían subiendo. Ahora los agricultores están ganando más dinero produciendo verduras con insumos orgánicos. “De 120, 22 agricultores ahora usamos estos insumos orgánicos”, dijo Freddy.
Le pregunté por qué no más agricultores usaban las alternativas a los químicos. “Porque nosotros mismos solo comenzamos a usarlos, hace un año”, dijo Freddy. En realidad, fue más como hace dos años, pero ahora agricultores como don Freddy están mostrando a sus vecinos en Cebollullo que las alternativas a los químicos realmente funcionan. Freddy y sus colegas esperan que más agricultores comiencen a usar los fertilizantes y fungicidas caseros en los próximos años. Si los agricultores agroecológicos pueden cultivar de manera rentable, convencerán gradualmente a los vecinos de que pasen de los químicos a una agricultura ecológicamente responsable.
Partes de nuestro video de 2022 sobre biofertilizante enriquecido también se filmaron en Chigani Alto, un pueblo a orillas del lago Titicaca. Los agricultores de Chigani Alto, como Fernando Villca y Juana Martínez, nos mostraron cómo usaban otros inventos también, como un fertilizante hecho de lombrices de tierra. Para enseñar a los agricultores bolivianos a criar lombrices de tierra, la agrónoma Maya Apaza les muestra videos de India y Bangladesh. Los agricultores en Bolivia están criando lombrices de tierra en cajas de madera de un metro por un metro. También están experimentando con el fertilizante derivado de las lombrices de tierra, comparándolo lado a lado con el fertilizante químico, para ver cuál funciona mejor.
La cámara crea un registro de la colaboración entre agricultores y agrónomos, y las ideas prácticas que se les ocurren juntos. Pero después de que la cámara se guarda, la vida continúa, igual que la innovación.
Lectura adicional
Sobre las t’olas y sus nombres científicos:
Bonifacio, Alejandro, Genaro Aroni, Milton Villca, and Jeffery W. Bentley 2023 Recovering from Quinoa: Regenerative Agricultural Research in Bolivia. Journal of Crop Improvement 37(5): 687-708. https://doi.org/10.1080/15427528.2022.2135155
Previamente en el blog de Agro-Insight
Recuperándose del boom de la quinua
Ver los videos que filmamos en Bolivia
Barreras vivas para proteger el suelo
Los videos del Sur de la Asia sobre la lombriz de tierra
La maravillosa lombriz de tierra
Agradecimientos
La feria de prácticas y tecnologías agroecológicas en diciembre del 2023 se organizó por la Fundación Proinpa, Prosuco, y la Universidad Mayor de San Andrés (UMSA). Los experimentos en Chita, con la conservación del suelo, se realizaron con Proinpa, y las innovaciones con el biofertilizante se hicieron con Prosuco. Este trabajo fue apoyado por la Colaboración Global para Sistemas Alimentarios Resilientes de la Fundación McKnight.
Nederlandse versie hieronder
Almario Senoro and his wife, Frances Mae, warmly welcome us as we arrive at Senoro Green Farm. One of the local partners that we are training on Negros Island in the Philippines is making a video on farm record keeping, and it turns out this farm family has just the right experiences to share.
Located on the outskirts of Bago City, since 2014 the family has been developing their three-hectare land into a fully integrated agroecological farm. Almario proudly shows us a map of the farm, which reveals that the farm design has been given some clear thought.
Organic rice is grown on two hectares and milled on the farm to ensure full compliance for organic certification. While Almario guides us around the house, we notice how pleasant the environment is; you hardly feel the heat of the sun as shade is provided by a wide variety of tropical fruit and coconut palm trees scattered around the garden.
In a small screen house, we meet Joyse Salcedo busy transplanting seedlings of various types of herbs and ornamentals. Joyse is from the neighbourhood and manages a team of five women who all work on the farm, wearing the same Senoro Green Farm t-shirts. On a whiteboard, Joyse accurately keeps track of all activities, so our trainees decide to interview her for their video.
“For us to know, for example, when did I sow, when can I transplant, when can I harvest, we need records in our everyday work,” Joyse says. By doing so, they can properly plan and know when different crops will be ready to sell at the market.
The farm has a contract with a local Italian restaurant to weekly provide 10 kilograms of sweet basil, for which it charges 400-500 Philippine pesos per kilogram (7-8 Euros). The restaurant uses the fresh, organic basil leaves to make into a delicious pesto. Thai basil leaves are provided on a weekly basis to a Thai restaurant.
“Herbs like basil are really great, as you need to plant them only once and you can then harvest leaves for six months, if you know how to manage the crop properly,” confides Frances. “We also sell locally crafted baskets with seedlings of five different herbs for anyone who wants to start their own small herb garden.”
The farm has chickens, ducks, and a fish pond. The bran from the rice mill is used as feed. The poultry droppings are collected to feed worms that produce vermicompost, which helps to keep the soil in the vegetable plots healthy and fertile. Full recycling of farm resources is at the heart of the farm, requiring creativity in planning and the occasional adjustments.
While keeping records is useful for any farmer, it is a must for organic farmers, as Almario explains in front of the camera.
“Record keeping is needed for organic farming to track our crops: where they came from, how they were grown, what inputs we used. It is essential when we apply for certification from a third party or PGS, participatory guarantee system, to organically certify our products.”
We are surprised to learn that Almario is a chemical engineer. Not really the type of profile one expects for an organic farmer.
For years, Almario and his wife lived and worked in the capital city, Manila. “It was such a stressful work and life that it even affected my health. When I checked with my doctor all my results were borderline: high blood sugar and uric acid .… The doctor prescribed medicines, but I didn’t like to take them because I knew they would affect my kidneys. I then changed my lifestyle 180 degrees because I love my health and want to stay longer in this world.”
In one year, Almario learned about organic farming and then decided to set up his own farm. “Since then I have only eaten organic food. I became a healthy person. Lately, I had a health check-up and my health improved; thank God for that.”
Now in their forties, Almario and Frances are not just entrepreneurial farmers, they have established various marketing outlets to sell fresh produce as well as jars of pickled papaya, chilli oil and refreshing juices made from the small calamansi fruits (Philippine lime), lightly flavoured with herbs, ginger, and turmeric.
The couple also turned Senoro Green Farm into a unique learning space for students interested in becoming ecological or certified organic farmers. They have just received approval from the local authorities to establish an official training centre to support young people who want to start an organic farm, as well as those who want to just learn about organic agriculture.
And it is not just about ecological farming. The farm also offers a wide range of “farm experience” and “slow food experience” packages to groups or families for 200 to 600 Philippine pesos per person (3-10 Euros), as presented in their promotional leaflet.
You can help with transplanting herbs or vegetables, harvest dwarf coconuts, and enjoy drinking the refreshing coconut water. You can also learn how to prepare traditional dishes, using native utensils and a traditional clay pot. A three-course meal can be enjoyed in a bahay kubo, a traditional bamboo country house, with the food being presented on banana leaves as plates.
Clearly, Almario and Frances have succeeded in developing their farm with respect for the environment and traditional culture. And they have become an inspiration for others to become agri-preneurs. Sometimes a wakeup call is needed to let people discover their real passion.
Een “slow food” boerenschool
Almario Senoro en zijn vrouw Frances Mae verwelkomen ons hartelijk als we aankomen bij Senoro Green Farm. Een van de lokale partners die we trainen op Negros Island in de Filippijnen maakt een video over boekhouden van boerderijen en het blijkt dat deze boerenfamilie precies de juiste ervaringen heeft om te delen.
De familie ligt aan de rand van Bago City en is sinds 2014 bezig om hun land van drie hectare te ontwikkelen tot een volledig geïntegreerde agro-ecologische boerderij. Almario laat ons trots een plattegrond van de boerderij zien, waarop duidelijk is dat er goed is nagedacht over het ontwerp van de boerderij.
Op twee hectare wordt biologische rijst verbouwd en op de boerderij gemalen om volledig te voldoen aan de eisen voor biologische certificering. Terwijl Almario ons rondleidt door het huis, valt het ons op hoe aangenaam de omgeving is; je voelt de hitte van de zon nauwelijks omdat er schaduw wordt geboden door een grote verscheidenheid aan tropische fruit- en kokospalmbomen die verspreid in de tuin staan.
In een kleine serre ontmoeten we Joyse Salcedo die bezig is met het verplanten van zaailingen van verschillende soorten kruiden en sierplanten. Joyse komt uit de buurt en geeft leiding aan een team van vijf vrouwen die allemaal op de boerderij werken, met dezelfde Senoro Green Farm t-shirts aan. Op een whiteboard houdt Joyse nauwkeurig alle activiteiten bij, dus besluiten onze trainees haar te interviewen voor hun video.
“Om bijvoorbeeld te weten wanneer ik gezaaid heb, wanneer ik kan uitplanten, wanneer ik kan oogsten, hebben we een administratie nodig voor ons dagelijkse werk,” zegt Joyse. Hierdoor kunnen ze goed plannen en weten ze wanneer de verschillende gewassen klaar zijn om op de markt verkocht te worden.
De boerderij heeft een contract met een plaatselijk Italiaans restaurant om wekelijks 10 kilo basilicum te leveren, waarvoor 400-500 Filipijnse pesos per kilo (7-8 euro) wordt gevraagd. Het restaurant gebruikt de verse, biologische basilicumblaadjes om een heerlijke pesto van te maken. Thaise basilicumblaadjes worden wekelijks geleverd aan een Thais restaurant.
“Kruiden zoals basilicum zijn echt geweldig, omdat je ze maar één keer hoeft te planten en je dan zes maanden lang bladeren kunt oogsten, als je weet hoe je het gewas goed moet beheren,” vertrouwt Frances ons toe. “We verkopen ook lokaal gemaakte manden met zaailingen van vijf verschillende kruiden voor iedereen die zijn eigen kleine kruidentuin wil beginnen.”
De boerderij heeft kippen, eenden en een visvijver. De zemelen van de rijstmolen worden gebruikt als veevoer. De uitwerpselen van het pluimvee worden verzameld om wormen te voeden die vermicompost produceren, wat helpt om de grond in de groentetuinen gezond en vruchtbaar te houden. Het volledig hergebruiken van de middelen van de boerderij vormt de kern van de boerderij en vereist creativiteit bij het plannen en af en toe aanpassingen.
Hoewel het bijhouden van een administratie nuttig is voor elke boer, is het een must voor biologische boeren, zoals Almario uitlegt voor de camera.
“Het bijhouden van een register is nodig voor biologische landbouw om onze gewassen te kunnen volgen: waar ze vandaan komen, hoe ze zijn verbouwd, welke inputs we hebben gebruikt. Het is essentieel wanneer we certificering aanvragen bij een derde partij of PGS, participatief garantiesysteem, om onze producten biologisch te certificeren.”
Het verbaast ons dat Almario chemisch ingenieur is. Niet echt het profiel dat je verwacht van een biologische boer.
Jarenlang woonden en werkten Almario en zijn vrouw in de hoofdstad Manilla. “Het was zo’n stressvol werk en leven dat het zelfs mijn gezondheid aantastte. Toen ik op controle ging bij mijn dokter waren al mijn uitslagen gevaarlijk tegen de grens aan: hoge bloedsuikerspiegel en urinezuur …. De dokter schreef medicijnen voor, maar ik wilde ze niet innemen omdat ik wist dat ze mijn nieren zouden aantasten. Ik heb toen mijn levensstijl 180 graden veranderd omdat ik van mijn gezondheid houd en langer op deze wereld wil blijven.”
In een jaar tijd leerde Almario over biologische landbouw en besloot toen om zijn eigen boerderij op te zetten. “Sindsdien eet ik alleen nog maar biologisch voedsel. Ik ben een gezond mens geworden. Onlangs ben ik nog onderzocht en mijn gezondheid is verbeterd; God zij dank daarvoor.”
Nu ze in de veertig zijn, zijn Almario en Frances niet alleen ondernemende boeren, ze hebben ook verschillende verkooppunten opgezet om verse producten te verkopen, maar ook potten ingemaakte papaja, chili-olie en verfrissende sappen gemaakt van de kleine calamansi-vruchten (Filipijnse limoen), licht op smaak gebracht met kruiden, gember en kurkuma.
Het echtpaar heeft Senoro Green Farm ook omgetoverd tot een unieke leerplek voor studenten die geïnteresseerd zijn om ecologische of gecertificeerde biologische boeren te worden. Ze hebben net goedkeuring gekregen van de lokale autoriteiten om een officieel trainingscentrum op te zetten om jonge mensen te ondersteunen die een biologische boerderij willen beginnen, maar ook degenen die alleen maar willen leren over biologische landbouw.
En het gaat niet alleen om ecologische landbouw. De boerderij biedt ook een breed scala aan “boerderij ervaring” en “slow food ervaring” pakketten voor groepen of families voor 200 tot 600 pesos per persoon (3-10 euro), zoals gepresenteerd in hun promotiefolder.
Je kunt helpen met het verplanten van kruiden of groenten, dwergkokosnoten oogsten en genieten van het verfrissende kokoswater. Je kunt ook leren hoe je traditionele gerechten bereidt met inheems keukengerei en een traditionele kleipot. Een driegangendiner kan worden genuttigd in een bahay kubo, een traditioneel bamboe buitenhuis, waarbij het eten wordt gepresenteerd op bananenbladeren als borden.
Almario en Frances zijn er duidelijk in geslaagd om hun boerderij te ontwikkelen met respect voor het milieu en de traditionele cultuur. En ze zijn een inspiratie voor anderen geworden om agri-preneurs te worden. Soms is er een wake-up call nodig om mensen hun echte passie te laten ontdekken.
Nederlandse versie hieronder
Before any of our workshops where we train local organisations to produce quality farmer-to-farmer training videos, we visit the farmers where the local trainees will develop their videos over the next two weeks. This time, we are set to train four local organisations from different regions in the Philippines.
As the training is held at the EcoPark in Bacolod on Negros Island in the Western Visayas of the Philippines, two highly experienced organic farmers were identified beforehand with very diverse integrated farms not too far from the venue.
Pastor Jerry Dionson grew up in the northern part of Negros, a region dominated by sugarcane plantations. When he decided to start growing organic food about two decades ago, he moved to Bacolod, further south. Farmers ridiculed him because his rice fields yielded only half of what they were harvesting. Three years later, he had cut back on expenses and harvested more than others in the community. He currently is elected president of one of the local irrigation associations, with 179 members.
“Each family used to have 10 water buffaloes to prepare the fields and provide milk, but now they have machines and at most just one buffalo. Many buffaloes have also died, intoxicated by the glyphosate that farmers use to control weeds,” Pastor Jerry says.
In 2010, the law on organic agriculture was passed in the Philippines, giving due recognition to this alternative farming system. Since then, Pastor Jerry’s reputation has steadily grown and he has received numerous national awards. Farmers now do take him seriously.
From his farmhouse, surrounded by banana plants, coconut palm trees, mango and jackfruit trees, we walk on narrow ditches between the paddy fields that are close to being harvested, pass by a 350 square-metre fishpond, to then arrive at some mixed vegetable fields that are on slightly higher ground.
“It is not just about refraining from the use of pesticides, herbicides and chemical fertilisers, but also to ensure that the family has healthy and diverse food throughout the year,” says Pastor Jerry.
Pastor Jerry hosts intern agriculture students from the University of Negros Occidental – Recoletos. In one of his rice fields the students, as well as on occasion other fellow farmers, take part in his farmer field school where they learn to observe the effect of various home-made fermented liquid fertilisers made from crop, animal and fish waste.
Organic farming should not be about replacing chemical inputs with commercial organic inputs while continuing to spend a lot of money on them. In fact, while Pastor Jerry takes us on a tour on his farm, it becomes clear how all natural problems can be solved by natural solutions that are freely available. That is, if one has the right knowledge.
In one of the fields, our attention is drawn to two palm leaf fronds of which the bottoms stick out above the rice plants. In many countries, I have seen organic farmers placing sticks in their rice fields to attract birds, which eat caterpillars chewing away the leaves of rice plants. Never taking something for granted when seeing something unusual in a farmers’ field, I enquire about it.
“These are to control rats,” Pastor Jerry says.
“Just those two leaf fronds do the job?” I ask a little puzzled, “and the rats don’t move to other parts of the field?”
“We place the leaf fronds there where we have observed rat damage. Once we have inserted them in the soil, the rats don’t come back. They really don’t like those leaf fronds. Don’t ask me why, but this is local knowledge that I learned from elderly farmers. And it works.”
A little further, we observe small pinkish balls on the stem of one of the rice plants. They appear to be the egg masses of the infamous golden apple snail that causes serious damage to young rice seedlings. The biology and ecology of this pest is still little studied.
Native to South America, golden apple snails with their orange-yellow flesh were introduced in the Philippines between 1982 and 1984, with the intention to serve as a source of protein for low-income Filipino farmers. However, already by 1986 it became apparent that the snails thrived so prolifically in irrigated paddy fields that they became a major pest for rice farmers. Again, one of the solutions is found in nature.
Integrated rice-duck systems have a long tradition in Asia, but have had a major decline with the introduction of pesticides and herbicides since the 1960s. With the increased interest in organic rice, this integrated system is up for a revival.
Young, 3-week old ducks are released in rice fields about a week after transplanting or three weeks after direct sowing. The ducks feed on insects, such as rice planthoppers and leafrollers, as well as on small golden apple snails. Ducks control weeds and their droppings fertilise the field, resulting in better growth and yield. As a bonus, farmers can reduce their expenses for feed while the duck meat quality improves. Current research has also shown that the continuous puddling by ducks between rice plants helps to reduce methane emissions, an important greenhouse gas.
It is great that we can work with highly motivated, local partners and experienced organic farmers who are willing to share their knowledge and experience to develop some new videos in the years to come.
Photo credit: the first photograph is by John Samuels.
Natuurlijke oplossingen
Voorafgaand aan elk van onze workshops waar we lokale organisaties opleiden om boerentrainingsvideo’s te maken, bezoeken we boeren waar de lokale trainees de komende twee weken hun video’s zullen ontwikkelen. Deze keer trainen we vier lokale organisaties uit verschillende regio’s van de Filipijnen.
Omdat de training wordt gehouden in het EcoPark in Bacalod op Negros eiland in de Visayas, de centrale regio van de Filipijnen, zijn vooraf twee zeer ervaren biologische boeren geïdentificeerd met zeer diverse, geïntegreerde boerderijen, niet ver van de locatie.
Pastor Jerry Dionson groeide op in het noordelijke deel van Negros, een regio die gedomineerd wordt door suikerrietplantages. Toen hij zo’n twintig jaar geleden besloot om biologisch voedsel te gaan verbouwen, verhuisde hij naar Bacalod, meer naar het zuiden. Boeren maakten hem belachelijk omdat zijn rijstvelden maar de helft opbrachten van wat zij oogstten. Drie jaar later had hij op zijn uitgaven bezuinigd en meer geoogst dan anderen in de gemeenschap. Nu is hij gekozen tot voorzitter van een van de plaatselijke irrigatieverenigingen, met 179 leden.
“Elke familie had vroeger 10 waterbuffels om de velden te bewerken en voor hun melk, maar nu hebben ze machines en hooguit één buffel. Veel buffels zijn ook gestorven, bedwelmd door het glyfosaat dat boeren gebruiken om onkruid te bestrijden,” zegt pastor Jerry.
In 2010 werd de wet op biologische landbouw in de Filipijnen aangenomen, waardoor dit alternatieve landbouwsysteem de nodige erkenning kreeg. Sindsdien is de reputatie van pastor Jerry gestaag gegroeid en heeft hij talloze nationale prijzen ontvangen. Boeren nemen hem nu serieus.
“Het gaat niet alleen om het afzien van het gebruik van pesticiden, herbiciden en kunstmest, maar ook om ervoor te zorgen dat de familie het hele jaar door gezond en gevarieerd voedsel heeft,” zegt pastor Jerry.
Pastor Jerry is gastheer voor landbouwstudenten van de University of Negros Occidental – Recoletos. In een van zijn rijstvelden nemen de studenten, en af en toe ook andere collega-boeren, deel aan zijn boerenveldschool waar ze het effect leren observeren van verschillende zelfgemaakte gefermenteerde vloeibare meststoffen gemaakt van gewas-, dier- en visafval.
Biologische landbouw moet niet gaan over het vervangen van chemische middelen door commerciële, biologische middelen terwijl je er veel geld aan blijft uitgeven. In feite, terwijl pastor Jerry ons meeneemt op een rondleiding op zijn boerderij, wordt het duidelijk hoe alle natuurlijke problemen kunnen worden opgelost door natuurlijke oplossingen die kosteloos beschikbaar zijn. Tenminste, als je de juiste kennis hebt.
In een van de velden wordt onze aandacht getrokken door twee takken van palmbladeren waarvan de onderkant boven de rijstplanten uitsteekt. In veel landen heb ik gezien dat biologische boeren stokken in hun rijstvelden plaatsen om vogels aan te trekken, die rupsen eten die de bladeren van de rijstplanten wegvreten. Als ik iets ongewoons zie in het veld van een boer, neem ik dat nooit voor lief en vraag ernaar.
“Deze zijn om ratten te bestrijden,” zegt Pastor Jerry.
“Alleen die twee bladertakken doen het werk,” vraag ik een beetje verbaasd, “en de ratten verhuizen niet naar andere delen van het veld?”.
“We plaatsen de bladertakken daar waar we schade door ratten hebben waargenomen. Als we ze eenmaal in de grond hebben gestopt, komen de ratten niet meer terug. Ze houden echt niet van die bladertakken. Vraag me niet waarom, maar dit is lokale kennis die ik van oudere boeren heb geleerd. En het werkt.”
Iets verderop zien we kleine roze bolletjes op de stengel van één van de rijstplanten. Het blijken eiermassa’s te zijn van de beruchte gouden appelslak die ernstige schade toebrengt aan jonge rijstplantjes. De biologie en ecologie van deze plaag is nog weinig bestudeerd.
De grote, gouden appelslakken met hun oranje-gele vlees, die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komen, werden tussen 1982 en 1984 in de Filippijnen geïntroduceerd met de bedoeling om als eiwitbron te dienen voor Filipijnse boeren met een laag inkomen. Maar al in 1986 werd duidelijk dat de slakken zo goed gedijden in geïrrigeerde rijstvelden dat ze een grote plaag werden voor rijstboeren. Opnieuw is een van de oplossingen te vinden in de natuur.
Geïntegreerde rijst-eend systemen hebben een lange traditie in Azië, maar hebben een grote terugval gehad door de introductie van pesticiden en herbiciden sinds de jaren 1960. Met de toegenomen belangstelling voor biologische rijst is dit geïntegreerde systeem toe aan een heropleving.
Jonge, drie weken oude eenden worden in de rijstvelden losgelaten als de plantjes minstens drie weken oud zijn. De eenden voeden zich met insecten en kleine gouden appelslakken. Eenden beheersen onkruid en hun uitwerpselen bemesten het veld, wat resulteert in een betere groei en opbrengst. Als bonus kunnen boeren hun uitgaven voor voer verlagen, terwijl de kwaliteit van het eenden vlees verbetert. Huidig onderzoek heeft tevens aangetoond dat het continue poelen door eenden tussen de rijstplanten helpt om de uitstoot van methaan, een belangrijk broeikasgas, te verminderen.
Het is geweldig dat we kunnen samenwerken met zeer gemotiveerde, lokale partners en ervaren biologische boeren die bereid zijn om hun kennis en ervaring te delen om de komende jaren een aantal nieuwe video’s te ontwikkelen.
Vea la versión en español a continuación
Prosuco is a Bolivian organization that teaches farmers organic farming. Few things are more important than encouraging alternatives to chemical pesticides and fertilizers.
So Prosuco teaches farmers to make two products, 1) sulfur lime: water boiled with sulfur and lime and used as a fungicide. Some farmers also find that it is useful as an insecticide. 2) Biofoliar, a fermented solution of cow and guinea pig manure, chopped alfalfa, ground egg shells, ash, and some storebought ingredients: brown sugar, yoghurt, and dry active yeast. After a few months of fermenting in a barrel, the biofoliar is strained and can be mixed in water to spray onto the leaves of plants.
Conventional farmers often buy chemical fertilizer, designed to spray on a growing crop. But this foliar (leaf) chemical fertilizer is another source of impurities in our food, because the chemical is sprayed on the leaves of growing plants, like lettuce and broccoli.
Paul and Marcella and I were with Prosuco recently, making a video in Cebollullo, a community in a narrow, warm valley near La Paz. These organic farmers usually mix biofoliar together with sulfur lime. They rave about the results. The plants grow so fast and healthy, and these home-made remedies are much cheaper than the chemicals from the shop.
The mixture does seem to work. One farmer, doña Ninfa, showed us her broccoli. There were cabbage moths (plutella) flying around it and landing on the leaves. These little moths are the greatest cabbage pest worldwide, and also a broccoli pest. Doña Ninfa has sprayed her broccoli with sulfur lime and biofoliar. I saw very few holes in the plant leaves, typical of plutella damage, but I couldn’t find any of their larvae, little green worms. So whatever doña Ninfa was doing, it was working.
I do have a couple of questions. I wonder if, besides the nutrients in the biofoliar, if there are also beneficial microorganisms that help the plants? To know that, we would have to assay the microorganisms in the biofoliar, before and after fermenting it. Then we would need to know which microbes are still alive after being mixed with sulfur lime, which is designed to be a fungicide, i.e., to kill disease-causing fungi. The mixture may reduce the number of microorganisms, but this would not affect the quantity of nutrients for the plants. Farmer-researchers of Cebollullo have been testing different ratios of biofoliar and sulfur lime to develop the most efficient control while reducing the number of sprays, to save time and labor. This is important to them because their fields are often far from the road and far from water.
This is not a criticism of Prosuco, but there needs to be more formal research, for example, from universities, on safe, inexpensive, natural fungicides and fertilizers that farmers can make at home, and on the combinations of these inputs.
Agrochemical companies have all the advantages. They co-opt university research. They have their own research scientists as well. They have advertisers and a host of shopkeepers, motivated by the promise of earning money.
Organic agriculture has the good will of the NGOs, working with local people, and the creativity of the farmers themselves. Even a little more support would make a difference.
Previous Agro-Insight blog
Related videos
Good microbes for plants and soil
Vermiwash: an organic tonic for crops
Acknowledgement
Thanks to Roly Cota, Maya Apaza, and Renato Pardo of Prosuco for introducing us to the community of Cebollullo, and for sharing their thoughts on organic agriculture with us. Thanks to María Quispe, the Director of Prosuco, and to Paul Van Mele, for their valuable comments on previous versions of this story. This work was sponsored by the Collaborative Crop Research Program (CCRP) of the McKnight Foundation.
ABONO FOLIAR ORGÁNICO
Jeff Bentley, 9 de abril del 2023
Prosuco es una organización boliviana que enseña la agricultura ecológica a los agricultores. Pocas cosas son más importantes que fomentar alternativas a los plaguicidas y fertilizantes químicos.
Así, Prosuco enseña a los agricultores a hacer dos productos: 1) sulfocálcico: agua hervida con azufre y cal que se usa como fungicida. Algunos agricultores también ven que es útil como insecticida. 2) Biofoliar, una solución fermentada de estiércol de vaca y cuyes, alfalfa picada, cáscaras de huevo molidas, ceniza y algunos ingredientes comprados en la tienda: azúcar moreno, yogurt y levadura seca activa. Tras unos meses de fermentación en un barril, el biofoliar se cuela y puede mezclarse con agua para fumigarlo sobre las hojas de las plantas.
Los agricultores convencionales suelen comprar fertilizantes químicos, diseñados para fumigar sobre un cultivo en crecimiento. Pero este fertilizante químico foliar es otra fuente de contaminación en nuestros alimentos, porque el producto químico se fumiga sobre las hojas de las plantas en crecimiento, como la lechuga y el brócoli.
Paul, Marcella y yo estuvimos hace poco con Prosuco haciendo un video en Cebollullo, una comunidad ubicada en un valle estrecho y cálido cerca de La Paz. Estos agricultores ecológicos suelen mezclar biofoliar con sulfocálcio. Están encantados con los resultados. Las plantas crecen muy rápido y sanas, y estos remedios caseros son mucho más baratos que los productos químicos de la tienda.
La mezcla parece funcionar. Una agricultora, doña Ninfa, nos enseñó su brócoli. Había polillas del repollo (plutella) volando alrededor y posándose en las hojas. Estas pequeñas polillas son la mayor plaga del repollo en todo el mundo, y también del brócoli. Doña Ninfa ha fumigado su brócoli con sulfocálcico y biofoliar. Vi muy pocos agujeros en las hojas de la planta, típicos de los daños de la plutella, pero no encontré ninguna de sus larvas, pequeños gusanos verdes. Sea lo que sea, lo que doña Ninfa hacía, le daba buenos resultados.
Tengo un par de preguntas. Me pregunto si, además de los nutrientes del biofoliar ¿hay también microorganismos buenos que ayuden a las plantas? Para saberlo, tendríamos que analizar los microorganismos del biofoliar, antes y después de fermentarlo. Entonces necesitaríamos saber qué microorganismos siguen vivos después de ser mezclados con el sulfocálcico, que está diseñada para ser un fungicida, es decir, para matar hongos causantes de enfermedades. La mezcla puede que reduzca microorganismos, pero eso no debe bajar la cantidad de nutrientes favorables para las plantas. Agricultores investigadores de Cebollullo han estado probando relaciones de biofoliar y caldo sulfocálcico para desarrollar un control más eficiente y reducir el número de fumigaciones, para ahorrar tiempo y trabajo, ya que sus parcelas son de difícil acceso, y lejos de las fuentes de agua. .
Esto no es una crítica a Prosuco, pero es necesario que haya más investigación formal, por ejemplo, de las universidades, sobre los fungicidas y abonos seguros, baratos y naturales que los agricultores puedan hacer en casa y sobre las combinaciones de estos insumos.
Las empresas agroquímicas tienen todas las ventajas. Cooptan la investigación universitaria. También tienen sus propios investigadores. Tienen propaganda en los medios masivos y una gran red de distribución comercial, con vendedores motivados por la meta de ganar dinero.
La agricultura ecológica tiene la buena voluntad de las ONGs, que trabajan con la población local, y con la creatividad de los propios agricultores. Un poco más de apoyo haría la diferencia.
Previamente en el blog de Agro-Insight
Videos relacionados
Buenos microbios para plantas y suelo
Vermiwash: an organic tonic for crops
Agradecimiento
Gracias a Roly Cota, Maya Apaza, y Renato Pardo de Prosuco por presentarnos a la comunidad de Cebollullo, y por compartir sus ideas sobre la agricultura orgánica con nosotros. Gracias a María Quispe, Directora de Prosuco, y Paul Van Mele, por leer y hacer valiosos comentarios sobre versiones previas de este relato. Este trabajo fue auspiciado por el Programa Colaborativo de Investigación de Cultivos (CCRP) de la Fundación McKnight.
Vea la versión en español a continuación
Farmers like insecticides because they are quick, easy to use, and fairly cheap, especially if you ignore the health risks.
Fortunately, alternatives are emerging around the world. Entomologists are developing traps made of pheromones, the smells that guide insects to attack, or congregate or to mate. Each species has its own sex pheromone, which researchers can isolate and synthesize. Insects are so attracted to sex pheromones that they can even be used to make traps.
I had seen pheromone traps before, on small farms in Nepal, so I was pleased to see two varieties of pheromone traps in Bolivia.
Paul and Marcella and I were filming a video for farmers on the potato tuber moth, a pest that gets into potatoes in the field and in storage. Given enough time, the larvae of the little tuber moths will eat a potato into a soggy mass of frass.
We visited two farms with Juan Almanza, a talented agronomist who is helping farmers try pheromone traps, among other innovations.
A little piece of rubber is impregnated with the sex pheromone that attracts the male tuber moth. The rubber is hung from a wire inside a plastic trap. One type of trap is like a funnel, where the moths can fly in, but can’t get out again. The males are attracted to the smell of a receptive female, but are then locked in a trap with no escape. They never mate, and so the females cannot lay eggs.
Farmers Pastor Veizaga and Irene Claros showed us traps they had made at home, using an old bottle of cooking oil. The bottle is filled partway with water and detergent. The moth flies around the bait until it stumbles into the detergent water, and dies.
All of the farmers we met were impressed with these simple traps and how many moths they killed. A few of these safe, inexpensive traps, hanging in a potato storage area, could be part of the solution to protecting the potato, loved around the world by people and by moths alike. The pheromone trap could give the farmers a chance to outsmart the moths, without insecticides. But the farmers can’t adopt pheromone traps on their own; it has to be a social effort.
Some ten years previously, pheromone baits were distributed to anyone in Colomi who wanted one. As Juan Almanza explained to me, the mayor’s office announced on the radio that people would receive bait if they took an empty plastic jug to the plant clinic, which operated every Thursday at the weekly fair in the municipal market. Oscar Díaz, who then ran the plant clinic for Proinpa, gave pheromone bait, valued at 25 Bs. (about $3.60), to hundreds of people. Farmers made the traps and used them for years. It may take five years or more for the pheromone to be exhausted from the bait.
Now, only a handful of households in Colomi still use the traps. But most farmers there do spray agrochemicals. Agrochemicals and their alternatives compete in an unfair contest, due in part to policy failure and profit motive. If pesticide shops all closed and farmers did not know where to buy more insecticide, its use would fall off quickly.
Had the municipal government periodically sold pheromone bait to farmers, they might still be making and using the traps.
During Covid, we all learned about supply chains. Sometimes, appropriate tools for agroecology, like pheromone traps, also rely on supplies from outside the farm community. Manufacturers, distributors, and local government can all be part of this supply chain. Farmers can’t do it on their own.
Acknowledgment
Juan Almanza works for the Proinpa Foundation. He and Paul Van Mele read and commented on a previous version of this story.
Related Agro-Insight blogs
The best knowledge is local and scientific
LAS TRAMPAS DE FEROMONAS SON SOCIALES
Jeff Bentley, 26 de marzo del 2023
A los agricultores les gustan los insecticidas porque son rápidos, fáciles de usar y bastante baratos, sobre todo si se ignoran los riesgos para la salud.
Afortunadamente, están surgiendo alternativas en todo el mundo. Los entomólogos están desarrollando trampas de feromonas, los olores que guían a los insectos para atacar, congregarse o aparearse. Cada especie tiene su propia feromona sexual, que los investigadores pueden aislar y sintetizar. Los insectos se sienten tan atraídos por las feromonas sexuales que se los puede usar para hacer trampas.
Yo había visto trampas de feromonas antes, usadas en la agricultura familiar en Nepal, así que me alegró ver dos variedades de trampas de feromonas en Bolivia.
Paul, Marcella y yo estábamos filmando un vídeo para agricultores sobre la polilla de la papa, una plaga que se mete en las papas en el campo y en almacén. Con el suficiente tiempo, las larvas de la pequeña polilla de la papa se comen una papa hasta convertirla en una masa de excremento.
Visitamos dos familias con Juan Almanza, un agrónomo de talento que está ayudando a los agricultores a probar trampas de feromonas, entre otras innovaciones.
Se impregna un trocito de goma con la feromona sexual que atrae al macho de la polilla de la papa. La goma se cuelga de un alambre dentro de una trampa de plástico. Un tipo de trampa es como un embudo, donde las polillas pueden entrar volando, pero no pueden salir. Los machos se sienten atraídos por el olor de una hembra receptiva, pero entonces quedan encerrados en una trampa sin salida. Nunca se aparean, así que las hembras no pueden poner huevos.
Agricultores Pastor Veizaga e Irene Claros nos enseñaron trampas que habían hecho en casa, usando un viejo bidón de aceite de cocina. La botella se llena hasta la mitad con agua y detergente. La polilla vuela alrededor del cebo hasta que tropieza con el agua del detergente y muere.
Todos los agricultores que conocimos quedaron impresionados con estas sencillas trampas y con la cantidad de polillas que mataban. Unas pocas de estas trampas seguras y baratas, colgadas en un almacén de papas, podrían ser parte de la solución para proteger la papa, amada en todo el mundo tanto por la gente como por las polillas. La trampa de feromonas podría dar a los agricultores la oportunidad de engañar a las polillas, sin insecticidas. Pero los agricultores no pueden adoptar las trampas de feromonas por sí solos; tiene que ser un esfuerzo social.
Hace unos diez años, en Colomi se distribuyeron cebos de feromonas a todos que querían tener uno. Según Juan Almanza me explicó, la alcaldía anunciaba por la radio que la gente recibiría cebos si llevaba un bidón de plástico vacía a la clínica de plantas, que funcionaba todos los jueves en la feria semanal, en el mercado municipal. Oscar Díaz, que entonces dirigía la clínica de plantas de Proinpa, entregó cebos de feromonas, valorados en 25 Bs. (unos $3,60), a cientos de personas. Los agricultores fabricaron las trampas y las usaron durante años. El cebo puede mantener su feromona durante unos cinco años o más antes de que se agote.
Ahora, pocos hogares de Colomi siguen usando las trampas. Pero la mayoría de los agricultores si fumigan agroquímicos. Los agroquímicos y sus alternativas compiten en una competencia desleal, debida en parte al fracaso de las políticas y los intereses de lucro. Si todas las tiendas de plaguicidas cerraran sus puertas y los agricultores no supieran dónde comprar más insecticida, su uso caería rápidamente.
Si la alcaldía hubiera vendido periódicamente cebos con feromonas a los agricultores, quizá seguirían haciendo y usando las trampas.
Durante Covid, todos aprendimos acerca de las cadenas de suministro. A veces, las herramientas adecuadas para la agroecología, como las trampas de feromonas, también dependen de insumos externos a la comunidad agrícola. Los fabricantes, los distribuidores y la administración local pueden formar parte de esta cadena de suministro. Los agricultores no pueden hacerlo solos.
Agradecimiento
Juan Almanza trabaja para la Fundación Proinpa. Él y Paul Van Mele leyeron y comentaron sobre una versión previa de esta historia.
Related Agro-Insight blogs
